Cmentarz ewangelicki - Wielkie Zajączkowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

Przechwytywanie.jpg

Opis cmentarza

zabudowany.png mennonici.png renowacja.png chronione.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie zabudowanym przy głównej drodze biegnącej przez wieś przy posesji nr 19. Od północy sąsiaduje z posesją nr 19, od wschodu i południa z polami uprawnymi, a od zachodu z drogą którą dojechaliśmy.

Podstawowe informacje
Data założenia 1837? (być może sam początek XIX w.)
Wyznanie mennonicko-ewangelicki
Ówczesna parafia Górna Grupa (od 1854), Grudziądz (przed 1854); mennonici - zbór w Mątawach
Status nieczynny
Powierzchnia ~ 0,15 ha
Nr działki 106
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek IV ćw. XIX w.
Istniejąca dokumentacja APE Malbork sygn 9/59/0/1850 Der Begräbnisplatz in Sanskau 1837-1911; APE Malbork sygn 9/59/0/1849 Der Begräbnisplatz in Sanskau 1891-1892
Zagrożenia śmieci
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa dąb, jesion, …
Krzewy -
Inne trawa, bluszcz, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? IV ćw. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK ? IV ćw. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 50 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - 2003 siatka ogrodzeniowa -
Brama TAK 1 2003 - brak furtki
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23

fot. Roman Kraiński, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15

Renowacja

Renowację dokonano w 2003 roku w ramach realizacji programu "Kultura bliska 2002" organizowanego przez Fundację Wspomagania Wsi. Organizatorem i koordynatorem akcji porządkowo-renowacyjnej był ówczesny dyrektor GOKSIRu w Górnej Grupie, Pan Jan Kalinowski. Akcja nie byłaby możliwa bez pomocy UG Dragacz. Wykarczowano zbędną roślinność, dzięki czemu cmentarz "wyszedł" na światło dzienne, dokonano oprysku biobójczego, część postumentów postawiono na swoim miejscu, utworzono ogrodzenie. W programie wspomniano także o tablicy informacyjnej jednak nie zastaliśmy jej.

Osadnictwo w Wielkim Zajączkowie.

Historia

Najstarsze informacje o Wielkim Zajączkowie pochodzą z 1339. W czasach krzyżackich wieś wchodziła w skład komturii pokrzywnickiej, a od 1416 rogozińskiej. Ok. 1400 nadano Zajączkowo niejakiemu Cunke - wówczas istniała wieś i folwark. W okresie I Rzeczpospolitej wieś wchodziła w skład starostwa rogozińskiego. Ówczesny starosta rogoziński Jan Dulski sprowadził na tereny Zajączkowa i Mątaw osadników olęderskich z Żuław Gdańskich. Kontrakt podpisano 03.02.1568 r. Był to najwcześniejszy kontrakt jaki podpisano na terenie dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego. Nowych przybyszy osadzono na terenie Mątaw i części Wielkiego Zajączkowa zwanej Małym Zajączkowem. Tak się bowiem składa, że od 1590 r. obszar wsi Mątawy, Wielkie Zajączkowo, Małe Zajączkowo tworzyły osobną tenutę zajączkowską - wydzieloną część starostwa rogozińskiego, która była dzierżawą wieczystą. Zarządzał ją od 1590 Reinhold Heidenstein, sekretarz króla Zygmunta III, a kolejnymi administratorami byli jego potomkowie. Ważne by to podkreślić albowiem zysk z czynszu płaconego przez olędrów czerpał właśnie tenutariusz, a nie król. Na tereny Wielkiego Zajączkowa pierwszych olędrów sprowadzono w 1601 r. Wśród kolonistów byli także mennonici. Lustracja z 1624 mówi o 18 gospodarstwach menonickich w Wielkim Zajączkowie. Prócz Wielkiego i Małego Zajączkowa cały czas istniał folwark Zajączkowo. Od 1710 r. tenutariuszem była rodzina Potockich, która do 1773 władała Zajączkowem Wielkim, a do 1786 Zajączkowem Małym.
Mieszkańcy w większości ewangelicy należeli od 1854 r. do parafii ewangelickiej w Górnej Grupie, przedtem uczęszczali do kościoła ewangelickiego w Grudziądzu albo w Nowem. Mennonici należeli do zboru w Mątawach. Na miejscu funkcjonowała jednoklasowa szkoła ewangelicka, która po odzyskaniu niepodległości przemianowano na polskojęzyczną szkołę powszechną. Działała także mleczarnia. Folwark (a w zasadzie 2 folwarki) w 1906 zmienił status z obszaru dworskiego na wieś gminną. Pierwszy spis powszechny z 1921 naliczył łącznie 89% protestantów. Udział menonitów wynosił wtedy 12 dla Zajączkowa Małego i 5 dla Wielkiego. W 1931 Małe liczyło 15 menonitów, a Wielkie 4.
W historii wsi zdarzyły się 3 wielkie powodzie: 1765, 1855, 1924.

Ludzie

Pierwsi osadnicy olęderscy z 1568: Tomasz Janssen, Piotr Janssen, Leonard van Rho, Bernard van Baygen, Andrzej Unrauh

Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Balzer, Bluhm, Bunkrat, Bohm, Czerwankowski, Folgmann, Franz, Gaede, Goertz, Hageleit, Herrmann, Kanderski, Kantelberg, Lemke, Mallon, Penner, Perkowski, Potraks, Richert, Schewe, Schielke, Schlieter, Schmidt, Schwarz, Schotzau, Steinkraus, Thies, Thom

Kalendarz nauczycielski z 1925 r. wymienia nauczycielkę: Michał Skrzypczak

Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Bartel, Bodammer (zajazd), Bunk (kołodziej), Ewert, Folgmann (wiatrak), Gruszewski (szewc), Hunwiker (nabiał), Jahnke, Meister (kowal), Muller, Schumann (młyn), Tryart, Weiner

Księga telefoniczna z 1939 r. wymienia następujące nazwiska: Rachau (właściciel ziemski), Werner (właściciel dóbr)

Bibliografia:

  1. 2478 Feste Coubiere, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1900. comp.jpg
  2. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532-533. comp.jpg
  3. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 58. comp.jpg
  4. J. Kalinowski, Realizacja programu "Ratujmy cmentarze naszych przodków", 2003, http://goksirggrupa.republika.pl/fototeka_pliki/cmentarze.htm
  5. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1245. comp.jpg
  6. Z. Ludkiewicz, Osady holenderskie na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń-Warszawa, 1934, s. 16, 17, 19, 30, 31, 32, 33, 37, 50, 51, 73, 76, 79, 80, 84, 86, 88, 99, 134. comp.jpg
  7. H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 295-297. comp.jpg
  8. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 91-94. comp.jpg
  9. A. Mączak, Olędrzy i gburzy w dzierżawie zajączkowskiej województwa pomorskiego, "Zapiski Historyczne", t. XLI, z. 4, 1976.
  10. K. Mikulski, Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem woj. bydgoskiego), "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu", 1996, z. 1, s. 107. comp.jpg
  11. M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 15, 16, 34, 38, 50, 51, 54, 68, 73, 76, 84, 85, 88, 90.
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 52. comp.jpg
  13. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów, Bydgoszcz, 1939, s. 78, 80. comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 289. comp.jpg
  15. Wielkie Zajączkowo w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online, http://gameo.org/index.php?title=Gro%C3%9F_Sanskau_%28Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland%29
  16. Wielkie Zajączkowo w Katalogu zabytków osadnictwa olęderskiego, http://holland.org.pl/art.php?kat=obiekt&id=503
  17. Zdjęcia cmentarza w Wielkim Zajączkowie na Marienburg.pl, http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=7662
2003cmentarzewangelickimennonicioledrzywielkie_zajaczkowo
wersja strony: 4, ostatnia edycja: 25 Dec 2015 17:29
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License