Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
![las.png="cmentarz](https://lh4.googleusercontent.com/-iU_ek_tzWpw/Te93BW87JRI/AAAAAAAACBk/OoFjhJ2hYfY/s32/las.png="cmentarz)
Położenie
Cmentarz położony w lesie przy skrzyżowaniu trzech dróg: z Błądzimia do Iwca, z tego cmentarza w stronę Lubiewic i z tego cmentarza w stronę Wierzchlasu, ok. 180 metrów na północny wschód od leśniczówki Lubiewice. Ze wszystkich stron ograniczony przez las bądź leśne dukty.
Uwaga: cmentarz nie jest związany z miejscowością Lubiewice, jak podano na tablicy przymocowanej do kamienia. Sołectwo Lubiewice położone jest w gminie Lubiewo natomiast blisko położona leśniczówka Lubiewice przynajmniej do 1945 roku była leśniczówką Wierzchlas. Od 1818 do 1934 roku obszar dworski Wierzchlas leżał w powiecie świeckim i obejmował nadleśnictwo Wierzchlas, leśnictwa: Bukowiec, Jania Góra, Jelenia Góra, Lnianek, Lubiewice, Rykowisko, Sarnówek, Wierzchlas i osady Hamer, Siemkowo, Sławno. Opisywany tu cmentarz ewangelicki służył całemu temu obszarowi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Iwiec (od 1893), Bukowiec (1855-1893), Świecie (1773-1855); kaplica w Bukowcu istniała od 1788, od 1821 był filią Świecia |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,23 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 150LP |
| Kształt | zbliżony do trójkąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1885 |
| Istniejąca dokumentacja | |
| Zagrożenia | śmieci, kradzież, dewastacja |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Sugerując się wiekiem dębów podanych w Geoportalu Lasów Państwowych można stwierdzić, że w 1827 roku cmentarz już istniał.
Roślinność
| Drzewa | dąb, lipa, … |
| Krzewy | grochodrzew, … |
| Inne | trawa, konwalia … |
Układ cmentarza czytelny. Na terenie cmentarza znajduje się pomnik przyrody. Na oko to uschnięta lipa, a według spisu… olsza czarna.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 3 | IV ćw. XIX - p. XX w. | żeliwo | 2 pełne i 1 ażurowy, 2 przy mogiłach |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | TAK | 10 | IV ćw. XIX - I poł. XX w. | beton, lastryko | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 1 | k. XIX / p. XX w. | żeliwo | słupki po ogrodzeniu |
| Postumenty | TAK | 7 | IV ćw. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | w tym 1 podstawa po krzyżu i 1 dąbek, 4 przy mogiłach, reszta wolnostojąca |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 14 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | 2009 | drewno | płot ze sztachet |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | - | 2009 | kamień polny, granit | kamień z tablicą pamiątkową |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
Renowacja
Cmentarz został uporządkowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w gminie Cekcyn "Światło" i Nadleśnictwo Zamrzenica w 2009. Wycięto krzaki, zamontowano kamień z tablicą i ławeczkę oraz drewniane ogrodzenie. Niektóre nagrobki ustawiono.
Osadnictwo w Wierzchlasie
Historia
Do 1934 roku Wierzchlas stanowił część powiatu świeckiego. Powstał jako nowa kolonia w drugiej połowie XVIII wieku. W 1789 roku liczył 2 gospodarstwa. Nadleśnictwo Wierzchlas powstało w 1865 i prawie 100 lat później zostało zlikwidowane. Instytucja leśnictwa istniała szybciej być może powstała tak jak rezerwat cisów w 1827. W latach 1872-1880 nadleśnictwo zostało przejęte przez skarb państwa pruskiego, a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę było również własnością państwową. W okresie międzywojennym obszar dworski Wierzchlas składał się z nadleśnictwa Wierzchlas, leśnictw: Bukowiec, Jania Góra, Jelenia Góra, Lnianek, Lubiewice, Rykowisko, Sarnówek, Wierzchlas i osad Hamer, Siemkowo, Sławno.
W połowie lat 80. XIX wieku ewangelicy stanowili większość Wierzchlasu, prawie 58% mieszkańców. Z biegiem lat ustępowali katolikom. Pierwszy spis powszechny ustalił ilość protestantów na 31%. Do parafii w Iwcu zostali przyłączeni w 1893 z parafii ewangelickiej Bukowiec.
Ludzie
Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Friese, Haeger, Kunter, Sackel
Księga adresowa z 1928: Chechła (sklep)
Bibliografia:
- 2474 Lindenbusch, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, 1885, s. 144-145.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 251.
- Gothaisches genealogisches Taschenbuch der adeligen Häuser, 1901, s. 104.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 84-85.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 150-151.
- W. Kozłowski, Tucholskie wsie, Tuchola, 2009, s. 382-383.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1242.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 240.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 54.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 407.