Cmentarz ewangelicki - Wilcze Kąty

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

SDnlkV5ZdraGShm8rLdW1BQaOKBcHbzUvgFt0i2ITbzXAPDH1YISzuzmQNOdKh98vCocEQQIOTjz3xH7wAI=w320

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png szkolny.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony w północno-wschodniej części wsi około 150 metrów na wschód od dawnej kantorówki (dom nr 16). Po dotarciu do cmentarza ewangelickiego we Włęczu jedziemy dalej w kierunku na Lipno ok. 3,6 km. Po minięciu linii energetycznej wysokiego napięcia skręcamy w lewo. Po 600 m. jesteśmy na drodze przy której jest cmentarz. Skręcamy w prawo i mijamy kantorówkę z dzwonnicą. Około 150 metrów dalej, po lewej stronie widzimy cmentarz.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XVIII w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Osówka (od 1838), Lipno (1793-1838), Iłowo (przed 1793), we wsi kantorat
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,10 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie działki nr 239
Kształt czworokąt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek 1906 (wg inskrypcji)
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VIa

Wilcze Kąty wchodzą w skład sołectwa Skwirynowo.
Najprawdopodobniej cmentarz zajmuje więcej miejsca, podana powierzchnia to ogrodzony teren.
Ostatni udokumentowany pochówek nastąpił w 1950.

Roślinność
Drzewa sosna, …
Krzewy lilak, grochodrzew, dzika róża, …
Inne trawa, …

Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Grobowce NIE - - - -
Mogiły obmurowane z postumentem TAK 6 I poł. XX w. beton, lastryko -
Mogiły obmurowane TAK 2 I poł. XX w. beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Pola grobowe TAK 3 I poł. XX w. beton w tym destrukt
w tym z krzyżem TAK 1 I poł. XX w. metal z krucyfiksem
w tym z postumentem TAK 1 I poł. XX w. beton sygn. Lubański
w tym bez postumentu TAK 1 I poł. XX w. beton -
Postumenty TAK 2 I poł. XX w. beton -
w tym klasyczne TAK 1 I poł. XX w. beton -
w tym krzyże NIE - - - -
w tym obeliski TAK 1 I poł. XX w. beton -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM 13 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy - - - - drewniany z 2006
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - kantorat (dawny dom modlitwy pełniący funkcję szkoły oraz dzwonnica, ok. 150 na zachód od cmentarza
Inne TAK 1 I poł. XX w. drewno krzyż z wizerunkiem ukrzyżowanego
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2018; fot. Takt Trzeba, 2015;


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2018

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2

WUOZ Toruń, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7

Renowacja

Cmentarz został uporządkowany przez uczniów Szkoły Podstawowej w Czernikowie w 2006 roku, w ramach akcji "Ślady przeszłości" koordynowanej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. W cięższych pracach pomógł UG Czernikowo.
Dnia 30 listopada 2006 roku dokonano poświęcenia cmentarza oraz dzwonnicy. Uroczystości przewodzili ks. prob. Jerzy Molin (PAE Toruń) i ks. prob. Michał Walukiewicz (PAE Włocławek).
W 2012 odbyły się prace porządkowo-remontowe przeprowadzone przez Tak Trzeba.
Najprawdopodobniej w 2018 roku pole grobowe z nagrobkami Berty i Elzy Feldt zostało usunięte. Rodzina przeniosła prochy.
W 2019 roku członkowie stowarzyszenia Czyż-nie oraz Nadleśnictwo Dobrzejewice odnowili drewniane ogrodzenie cmentarza.


Osadnictwo we Wilczych Kątach

Historia

Według niemieckich opracowań rumunek Wilcze Kąty powstał w 1740 roku. Najprawdopodobniej było to powtórne zasiedlenie. Zdecydowaną większość mieszkańców stanowili niemieckojęzyczni luteranie. W latach 80. XIX w. było tu 10 domów i 66 mieszkańców, a według spisu powszechnego z 1921 roku 93% (132 na 142 mieszkańców) stanowili ewangelicy. W osadzie istniał kantorat podlegający wpierw pod parafię ewangelicką w Lipnie, a od 1838 do 1945 pod parafię ewangelicką w Osówce. Dom modlitwy pełnił funkcję szkoły. Budynek wraz z betonową dzwonnicą istnieje do dziś. W okresie międzywojennym i jeszcze w czasie okupacji funkcjonowała także kaplica baptystów (nie istnieje). Choć wizytacja parafii w Czernikowie z 1775 roku nie wskazuje konkretnie na istnienie cmentarza w Wilczych Kątach, a jedynie wspomina, że dysydenci posiadają własne szkoły, a cmentarze w polach i nie odprowadzają opłat za pochówki to przyjmuje się, że cmentarz założono już w II połowie XVIII wieku (był integralnym składnikiem osady).
Prawdopodobnie w okresie okupacji zlokalizowana była tu filia obozu jenieckiego dla żołnierzy angielskich (ulokowani byli także w Nowogródku i Windudze)

Ludzie

Gospodarze z okresu okupacji: Bensler, Dehlauer, Fehlauer (stolarz), Harke, Papke, Schmidt, Sonnenberg, Wahl, Zimmermann


Bibliografia:

  1. P37 S28D Nessau Nord, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944. comp.jpg
  2. A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, wer. cyfr, 2006, s. 15, 17. comp.jpg
  3. E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 183-184.
  4. D. Chrobak, Wychowanie przez udział. Poszukiwanie innowacji, wspieranie talentów i uzdolnień, prezentacja, http://www.klucz-do-uczenia.torun.kpcen.pl/files/debaty/EK1-EK5/Czernikowo%20-%20wychowanie%20przez%20udzial.pdf
  5. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band II, Wuppertal, 2000, s. 96-99, 169-171.
  6. M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miesjca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1982, t. 10, 272. comp.jpg
  7. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 62-63.
  8. E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Winsen an der Luhe: Selbstverlag, 1964, s. 112. comp.jpg
  9. M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny ziemi dobrzyńskiej, t. 2, M - Ż, 2014, s. 568. comp.jpg
  10. A. Mietz, J. Pakulski, Z. Waszkiewicz, Z dziejów mniejszości wyznaniowych w gminie Czernikowo, [w:] Nadwiślańska Gmina Czernikowo, Toruń 1998, s. 257-282.
  11. Przy dawnej dzwonnicy w Wilczych Kątach, http://old.luteranie.pl/pl/?D=1447
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 65. comp.jpg
  13. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 456. comp.jpg
  14. Ślady przeszłości w Wilczych Kątach. Fotorelacja na stronie Urzędu Gminy Czernikowo, https://www.czernikowo.pl/5648,slady-przeszlosci-w-wilczych-katach
  15. Zdjęcia cmentarza z 2008 roku na Upstreamvistula. comp.jpg
  16. Zmiana studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernikowo, Czernikowo, 2013, s. 64. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License