Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w północno-wschodniej części wsi około 150 metrów na wschód od dawnej kantorówki (dom nr 16). Po dotarciu do cmentarza ewangelickiego we Włęczu jedziemy dalej w kierunku na Lipno ok. 3,6 km. Po minięciu linii energetycznej wysokiego napięcia skręcamy w lewo. Po 600 m. jesteśmy na drodze przy której jest cmentarz. Skręcamy w prawo i mijamy kantorówkę z dzwonnicą. Około 150 metrów dalej, po lewej stronie widzimy cmentarz.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XVIII w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Osówka (od 1838), Lipno (1793-1838), Iłowo (przed 1793), we wsi kantorat |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,10 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie działki nr 239 |
| Kształt | czworokąt zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1906 (wg inskrypcji) |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VIa |
Wilcze Kąty wchodzą w skład sołectwa Skwirynowo.
Najprawdopodobniej cmentarz zajmuje więcej miejsca, podana powierzchnia to ogrodzony teren.
Ostatni udokumentowany pochówek nastąpił w 1950.
Roślinność
| Drzewa | sosna, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, dzika róża, … |
| Inne | trawa, … |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 6 | I poł. XX w. | beton, lastryko | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 2 | I poł. XX w. | beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton | w tym destrukt |
| w tym z krzyżem | TAK | 1 | I poł. XX w. | metal | z krucyfiksem |
| w tym z postumentem | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | sygn. Lubański |
| w tym bez postumentu | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | - |
| Postumenty | TAK | 2 | I poł. XX w. | beton | - |
| w tym klasyczne | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | - |
| w tym krzyże | NIE | - | - | - | - |
| w tym obeliski | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 13 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | - | - | - | - | drewniany z 2006 |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | kantorat (dawny dom modlitwy pełniący funkcję szkoły oraz dzwonnica, ok. 150 na zachód od cmentarza |
| Inne | TAK | 1 | I poł. XX w. | drewno | krzyż z wizerunkiem ukrzyżowanego |
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2018; fot. Takt Trzeba, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2018
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
WUOZ Toruń, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
Renowacja
Cmentarz został uporządkowany przez uczniów Szkoły Podstawowej w Czernikowie w 2006 roku, w ramach akcji "Ślady przeszłości" koordynowanej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej. W cięższych pracach pomógł UG Czernikowo.
Dnia 30 listopada 2006 roku dokonano poświęcenia cmentarza oraz dzwonnicy. Uroczystości przewodzili ks. prob. Jerzy Molin (PAE Toruń) i ks. prob. Michał Walukiewicz (PAE Włocławek).
W 2012 odbyły się prace porządkowo-remontowe przeprowadzone przez Tak Trzeba.
Najprawdopodobniej w 2018 roku pole grobowe z nagrobkami Berty i Elzy Feldt zostało usunięte. Rodzina przeniosła prochy.
W 2019 roku członkowie stowarzyszenia Czyż-nie oraz Nadleśnictwo Dobrzejewice odnowili drewniane ogrodzenie cmentarza.
Osadnictwo we Wilczych Kątach
Historia
Według niemieckich opracowań rumunek Wilcze Kąty powstał w 1740 roku. Najprawdopodobniej było to powtórne zasiedlenie. Zdecydowaną większość mieszkańców stanowili niemieckojęzyczni luteranie. W latach 80. XIX w. było tu 10 domów i 66 mieszkańców, a według spisu powszechnego z 1921 roku 93% (132 na 142 mieszkańców) stanowili ewangelicy. W osadzie istniał kantorat podlegający wpierw pod parafię ewangelicką w Lipnie, a od 1838 do 1945 pod parafię ewangelicką w Osówce. Dom modlitwy pełnił funkcję szkoły. Budynek wraz z betonową dzwonnicą istnieje do dziś. W okresie międzywojennym i jeszcze w czasie okupacji funkcjonowała także kaplica baptystów (nie istnieje). Choć wizytacja parafii w Czernikowie z 1775 roku nie wskazuje konkretnie na istnienie cmentarza w Wilczych Kątach, a jedynie wspomina, że dysydenci posiadają własne szkoły, a cmentarze w polach i nie odprowadzają opłat za pochówki to przyjmuje się, że cmentarz założono już w II połowie XVIII wieku (był integralnym składnikiem osady).
Prawdopodobnie w okresie okupacji zlokalizowana była tu filia obozu jenieckiego dla żołnierzy angielskich (ulokowani byli także w Nowogródku i Windudze)
Ludzie
Gospodarze z okresu okupacji: Bensler, Dehlauer, Fehlauer (stolarz), Harke, Papke, Schmidt, Sonnenberg, Wahl, Zimmermann
Bibliografia:
- P37 S28D Nessau Nord, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, wer. cyfr, 2006, s. 15, 17.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 183-184.
- D. Chrobak, Wychowanie przez udział. Poszukiwanie innowacji, wspieranie talentów i uzdolnień, prezentacja, http://www.klucz-do-uczenia.torun.kpcen.pl/files/debaty/EK1-EK5/Czernikowo%20-%20wychowanie%20przez%20udzial.pdf
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band II, Wuppertal, 2000, s. 96-99, 169-171.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miesjca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1982, t. 10, 272.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 62-63.
- E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Winsen an der Luhe: Selbstverlag, 1964, s. 112.
- M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny ziemi dobrzyńskiej, t. 2, M - Ż, 2014, s. 568.
- A. Mietz, J. Pakulski, Z. Waszkiewicz, Z dziejów mniejszości wyznaniowych w gminie Czernikowo, [w:] Nadwiślańska Gmina Czernikowo, Toruń 1998, s. 257-282.
- Przy dawnej dzwonnicy w Wilczych Kątach, http://old.luteranie.pl/pl/?D=1447
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 65.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 456.
- Ślady przeszłości w Wilczych Kątach. Fotorelacja na stronie Urzędu Gminy Czernikowo, https://www.czernikowo.pl/5648,slady-przeszlosci-w-wilczych-katach
- Zdjęcia cmentarza z 2008 roku na Upstreamvistula.
- Zmiana studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernikowo, Czernikowo, 2013, s. 64.