Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz polny położony na zachodnim skraju wsi. Opuszczamy Żnin jadąc ulicą Wilczkowską wzdłuż Jeziora Żnińskiego Dużego, a następnie na pierwszym asfaltowym skrzyżowaniu skręcamy w lewo. Przejeżdżamy przez Wilczkowo - na końcu wsi droga skręca w prawo zaś kawałeczek przed skrętem po lewej stronie widzimy charakterystyczny zagajnik. Cmentarz ze wszystkich stron sąsiaduje z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
Data założenia | XIX w. |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Żnin (od 1852), Żnin-Barcin (1847-1852), Szubin (przed 1847), kościół powstał w 1839 |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | 0,09ha |
Nr działki | 12 |
Kształt | zbliżony do kwadratu |
Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, splantowanie |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
Drzewa | lipa, dąb, … |
Krzewy | grochodrzew, … |
Inne | bluszcz, … |
Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 5 | k. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | przy mogiłach |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | przed 1945 był ogrodzony i prowadziła do niego ścieżka |
Brama | TAK | 1 | k. XIX / p. XX w. | cegła | słupy od bramy |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Krzyż | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 1 | k. XIX / p. XX w. | żeliwo | fragment żeliwnego ogrodzenia |
Na cmentarzu pochowani są członkowie rodu Hartfiel.
Inskrypcje - fot. Łukasz Naliwajski, 2016;
Galeria zdjęć
fot. Łukasz Naliwajski, 2016
Renowacja
Nie przeprowadzono. Istniejący cmentarz wzbudza sentyment mieszkańców wsi, a w szczególności Pani Stanisławy Łybek, do której jeszcze w ubiegłej dekadzie przyjeżdżali potomkowie rodziny Hartfiel. W 2012 roku właściciele pola dookoła cmentarza chcieli kupić działkę cmentarną z zamiarem przeniesienia prochów na inny cmentarz. Celem było zyskanie powierzchni pod uprawy. Z nieoficjalnych informacji mieszkańców wynika, że zamysł był podobno inny - teren cmentarza miał stać się działką budowlaną. Na dzień 20 lipca 2016 cmentarz istnieje, a więc do tej pory nikt nie wykupił terenu. Nikt z mieszkańców nie był także za sprzedażą ziemi.
Według bazy danych Verein für Computergenealogie potomkowie rodziny Hartfiel mieszkają w Hanowerze i Brazylii.
Osadnictwo w Wilczkowie
Historia
Jedna z najstarszych miejscowości regionu, pisemnie wzmiankowana w bulli Innocentego II, a zatem będąca własnością arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. W 1331 Wilczkowo zostało złupione przez Krzyżaków, a w 1408 powtórnie lokowane na prawie niemieckim. Wieś wchodziła w skład klucza żnińskiego aż do 1796, gdy władze pruskie przeprowadziły sekularyzację majątku biskupiego. Od tej pory Wilczkowo stało się wsią rządową, do której sprowadzono kolonistów niemieckich. Do Wilczkowa od co najmniej 1618 roku należał także młyn Kopernacz nad rzeką Gąsawką.
Ilość ewangelików w wieku XIX oscylowała wokół 40% mieszkańców. Najpierw uczęszczali do parafii w Szubinie, a od 1847 do Żnina, gdzie tamtejszy zbór uzyskał niezależność w 1852. Szkoła ewangelicka mieściła się w Januszkowie.
Wilczkowo nie było pod względem administracyjnym obszarem dworskim jednak ilość ziemi jaką posiadała rodzina Hartfiel uprawniała ich do uzyskania tytułu właścicieli ziemskich. Tuż przed wybuchem wojny majątek Waltera Hartfiela juniora liczył 156 ha. Rodzina jako właściciele ziemscy notowani są od co najmniej 1872 (na pewno nie byli nimi przed 1860) jednak ślady ich bytności w Wilczkowie są starsze. Najdawniejszą pewna wzmianka o Hartfielach sięga 1822 roku, lecz prawdopodobnie byli tu już przed zaborami przynajmniej w 1770. We wspomnianym 1822 Gottfried Hartfiel (ur. 1794), syn Johanna z Wilczkowa ożenił się z Dorotą Kruger z Bachórki. Rodzina była obecna aż do roku 1945 i cieszyła się sympatią Polaków, dzięki czemu ostatni spadkobierca został przez nich uratowany przed rozstrzelaniem przez Armię Czerwoną. Hartfielowie byli także czynnie zaangażowani w życie parafialne. Podczas uroczystego poświęcenia nowego kościoła ewangelickiego w Żninie w 1910 Walter Hartfiel senior, najstarszy parafianin, a jednocześnie skarbnik, dziękował małżonce pastora i życzył pomyślności w sprawowaniu obowiązków rodzinie.
Ludzie
Dane na podstawie dostępnych rekordów z ksiąg kościelnych ewangelickiej parafii w Szubinie
Zgony:
1832: Dorothea Kruger, ur. 1806 - żona Gottfrieda Hartfierla
1840: Johann Hartfiel, ur. 1826 - syn Gottfrieda i Dorothy z Krugerów
1840: Friedrich Hartfiel, ur. 1830 - syn Stephana Hartfiela i Marii Luedke z Góry
Śluby:
1822: Gottfried syn Johanna, ur. 1794 z Dorotheą Kruger z Bachórki
1828: Johann Hartfiel, ur. 1770 z Anną Dorotą Freder z Kowalewa koło Szubina
Konfirmacje:
1837: Stephan Hartfiel, ur. 1823, syn Gottfrieda i Dorothy Kruger
1848: Carl Hartfiel, ur. 1833, syn Stephana Hartfiela i Marii Luedke
1850: Julius Hartfiel, ur. 1836, syn Stephana Hartfiela i Marii Luedke
Chrzty:
1825: Johann Bursch, syn Johanna i Christiny Koenig
1830: Friedrich Hartfiel, syn syn Stephana Hartfiela i Marii Luedke
1831: Pauline Justine Hartfiel, córka Gottfrieda i Dorothy Kruger
1833: Carl Eduard Hartfiel, syn Stephana i Marii Luedke
1833: Henriette Hartfiel, córka Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1835: Michael Hartfiel, syn Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1836: Gottlob Julius Hartfiel, syn Stephana i Marii Luedke
1837: Christoph Carl Hartfiel, syn Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1838: Caroline Hartfiel, córka Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1840: Ottilie Hartfiel, córka Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1842: Julius Hartfiel, syn Gottfrieda i Dorothy Pahlke
1844: Auguste Hartfiel, córka Gottfrieda i Dorothy Pahlke
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Barkowski, Domagała, Fojutowski, Hartfiel, Jankowski, Karczyński, Koth, Nowakowski, Pahlke, Pioterek, Siadak, Sommerfeld, Strzelecki
Podoficer Carl Walter Hartfiel walczył w I wojnie światowej w 49 regimencie piechoty stacjonującym w Gnieźnie.
Księga adresowa z 1928: Walter Hartfiel (właściciel ziemski), I. Kokocha (właściciel ziemski), B. Krygier (właściciel ziemski), J. Siadak (właściciel ziemski), J. Sitarek (młyn)
Bibliografia:
- 3172 Znin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940
- Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 156-157.
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 518-519.
- K. Gapiński, Nie dadzą przenieść ewangelików, "Pałuki", 2012, nr 46, http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/17777-nie-dadza-przeniesc-ewangelikow.html
- Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 250-251.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 264-265.
- Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 294-295.
- Hartfielowe w udostępnionych rekordach ksiąg kościelnych ewangelickiej parafii w Szubinie (1825-1850), http://www.byteboss.com/view.aspx?id=429711&name=KB_Schubin
- Informacje Urzędowe Powiatu Żnińskiego z 30.01.1929, nr 8, s. 2.
- R. Konieczka, Wilczkowo. Nie chcą oddać cmentarza. Materiał video, 2012, http://palukitv.pl/wideo/609/Nie_chca_oddac_cmentarza_Wilczkowo.html
- S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski T. 2 M-Z, Poznań, 1922, s. 466.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych województwa poznańskiego, 1926, s. 526-527.
- Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 89.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1481.
- Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 170.
- A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I, Warszawa, 1883, s. 184.
- Poświęcenie Kościoła Ewangelickiego w Żninie w dniu 19 października 1910 r., 2007, oryginał opublikowany w "Pałukach" nr 32/1993, http://palukitv.pl/teksty/karty-historii/662-poswiecenie-kosciola-ewangelickiego-w-zninie.html
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 128.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 458-459.
- S. Truchim (red.), Historja powiatu żnińskiego, Poznań, 1928, s. 21, 23, 49, 56, 58, 117, 118, 127, 138, 165, 173, 207.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 45.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg, 1833, s. 134.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 140-141.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 440.
- Wilczkowo w Polonia Maior Fontes.