Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu naprzeciwko szkoły podstawowej. Z Sępólna Krajeńskiego wyjeżdżamy ulicą Topolową i po ok. 3 km jesteśmy w Wiśniewie na skrzyżowaniu z drogą prowadzącą w kierunku osady Kawle - po lewej stronie, a po prawej mamy seledynowy budynek szkoły. Należy jechać nieco dalej prosto za skrzyżowanie i następnie skręcić w pierwszą ulicę w prawo tuż za szkołą. Po ok. 50 metrach możemy zaparkować i przed sobą widzimy cmentarz, a za sobą mamy szkołę. Cmentarz od północy sąsiaduje z terenem zalesionym, od wschodu z nieużytkami, od południa z nieużytkami i terenem gospodarstwa domowego, a od zachodu z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. (całkiem możliwe, że został założony wraz z budową zboru na początku XVIII w.) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Sępólno Krajeńskie (od 1773), na pocz. XVIII w. dom modlitwy w Wiśniewie, rozebrany w 1739 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,25 ha |
| Nr działki | na terenie działki nr 25 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988 |
| Zagrożenia | likwidacja, śmieci |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | dąb, lipa, świerk, jesion, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, bluszcz, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny cmentarza częściowo czytelny. Układ wewnętrzny nieczytelny. Brak informacji o alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | ? | k. XIX - I poł. XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | ? | k. XIX w. - I p. XX w. | piaskowiec, beton, lastryko, granit | - |
| Mogiły ziemne | TAK | ? | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | ? | k. XIX -I p. XX w. | beton | |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | ? | k. XIX / pocz. XX w. - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 60 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | I poł. XX w. | beton | wiele słupków po ogrodzeniu |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Dariusz Łucyszyn, 2017;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
Karta cmentarna, oprac. C. Ostas, 1988
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Na cmentarzu zalegają wycięte krzaki.
Osadnictwo w Wiśniewie
Historia
Najstarsza wzmianka pochodzi z 1412 roku. Na początku XVIII wieku istniał tu zbór ewangelicki, rozebrany w 1739 roku. Miejscowy sołtys był stanowczo przeciwny zburzeniu i odesłano go do więzienia w Więcborku. Sępoleńska kronika parafialna przedstawiła go (sołtysa) jako luterańskiego charyzmatycznego przybysza z Pomorza. W Więcborku próbowano go bez powodzenia nawrócić na katolicyzm. Ostatecznie zostal skazany na śmierć. Przed szafotem nie wyrzekł się protestantyzmu i sam położył głowę na pniu. Hrabia Potulicki nakazał go uwolnić. Podobno zawołał Pozwólcie mu odejść staremu szelmie. Wolny sołtys otrzymał od posiadającej dożywotnio Wiśniewę, Katarzyny Tuczyńskiej, przywilej na 10 morgów ziemi i prawo do ważenia piwa. W III i IV ćw. XVIII wieku wieś należała do Potulickich z Więcborka. Najprawdopodobniej w II ćw. XIX wieku miejscowi chłopi zostali uwłaszczeni. W 1853 wybuchła tu epidemia ospy.
Szkoła ewangelicka istniała od 1772 roku. Protestanci stanowili absolutną większość mieszkanców. Spis powszechny z 1921 wykazał, że stanowili 97% społeczności. Ich parafia mieściła się w Sępólnie Krajeńskim. Wiśniewa stanowiła jedną z najbardziej zniemczonych miejscowości. W 1938 roku 83% mieszkańców było Niemcami.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Bethke, Bleck, Boeck, Bottcher, Frase, Gerth, Hinz, Hollatz, Kannenberg, Klawitter, Klawon, Kottke, Krause, Kruger, Look, Meinke, Mohlzahn, Muller, Rahr, Schulz, Schonke, Strehlau, Teske, Tessmer, Wiedenhoft, Zech, Zitzlaff
Nauczyciel w 1925: Fryc Kraego
W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Bleck (właściciel ziemski, 73ha), Klawitter (właściciel ziemski, 70ha), Wiedenhoft (sklep)
Bibliografia:
- 193 Huettenbusch, 1:100000, Karte des Deutsches Reiches, 1893.
- E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 49.
- J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 532-534.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 259.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 492-494.
- Informacje o Wiśniewie na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/448,wisniewa
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 14-15.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51.
- Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
- S. Kozierowski, Badanie nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. Tom II M-Z, Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1922, s. 477.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1243.
- A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 107.
- F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 269.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 61.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 612.
- M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, Sępólno Krajeńskie, 2009, s. 147.