Cmentarz ewangelicki - Włęcz

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

wlecz.png

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png szkolny.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony przy nieutwardzonej drodze leśnej, w sąsiedztwie dawnej kantorówki. Najlepiej z Osieka nad Wisłą udać się w kierunku Łegu-Osieku, a gdy miniemy tamtejszy cmentarz ewangelicki to jedziemy dalej, ok. 3,6 km.

Podstawowe informacje
Data założenia I. pol. XVII w. (ok. 1630)
Wyznanie menonicki, potem ewangelicki
Ówczesna parafia Osówka (od 1838), przedtem Lipno (1793-1838), we wsi kantorat
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,40 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie działki nr 41
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1897
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, odpady budowlane, dewastacja
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VI

Cmentarz wpisany do rejestru zabytków w czerwcu 2018 roku (podać nr rejestru).

Roślinność
Drzewa dąb, sosna, …
Krzewy lilak, grochodrzew, dzika róża, …
Inne trawa, …

Układ cmentarza czytelny. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK 2 1906, 1934 żeliwo ażurowy i pełny
Mogiły obmurowane TAK > 37 k. XIX - I poł XX w. lastryko, beton, piaskowiec 5 jest zakryta płytami poziomymi
Mogiły ziemne TAK ? ? -
Pola grobowe NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK 20 k. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec przy mogiłach obmurowanych i osobno, 2 destrukty
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM > 41 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy - - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 ? beton dzwonnica w południowo-wschodnim skraju, stała przy pierwotnym wejściu na cmentarz
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2016; fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014;


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47
{$caption}
fot. 48
{$caption}
fot. 49
{$caption}
fot. 50
{$caption}
fot. 51
{$caption}
fot. 52
{$caption}
fot. 53

Renowacja

Pierwszą instytucją, która zainteresowała się cmentarzem była szkoła podstawowa w Czernikowie. W latach 2005-2006 wykonano pierwszą dokumentację zabytku, zaś w 2008 mieszkańcy kantorówki przeprowadzili wycinkę krzaków. Właściwa renowacja nastąpiła w 2010 roku. Brali w niej udział studenci oraz dzieci z SP w Czernikowie, a oficjalnym wykonawcą było stowarzyszenie "Czyż nie" w ramach projektu "Tak Trzeba". Akcję polegająca na usunięciu części zbędnej roślinności powtórzono w 2012 roku przez nieformalną grupę "Tak Trzeba". Cmentarz znajduje się pod opieką SP w Osówce i SP w Steklinie. Nie ulega wątpliwości, że jest okresowo koszony.
W 2018 roku cmentarz wraz z dzwonnicą i kantorówką zostały wpisane do rejestru zabytków. Z tej okazji 7 lipca 2018 roku odbyło się symboliczne zawieszenie dzwonu pamięci połączone z modlitwą ekumeniczną i pieśniami ewangelickimi. Organizatorem było stowarzyszenie "Czyż-nie" z Czernikowa.
Pod koniec lutego 2019 roku okazało się, że Generalny Konserwator Zabytków podtrzymał decyzję o wpisie kantorówki, cmentarza i dzwonnicy do rejestru zabytków. Sprzeciwiała się temu Energa widząca w zabytku przeszkodę dla planowanej tamy.


Osadnictwo we Włęczu

Historia

Wieś olęderska Włęcz została założona między 1626, a 1630 jako jedna z pierwszych tego typu na terenie ziemi dobrzyńskiej. Wówczas mieszkańcami byli protestanci, najpewniej menonici, którzy oprócz swoich gospodarstw założyli cmentarz. Potop szwedzki i wynikająca z niego zapaść społeczna oraz gospodarcza spowodowały całkowite zniszczenie miejscowości. Odnowienie osadnictwa, które spowodowało zmianę menonitów na luteran nastąpiło w 1706. Wówczas Włęcz wchodził w skład klucza majątkowego Zielińskich ze Skępego. W 1740 powstał Rumunek Włęcz na południe od Wilczych Kątów.
Włęcz posiadał kantorat podlegający od 1838 roku pod parafię ewangelicko-augsburską w Osówce. Wzmianka o jego istnieniu oraz o cmentarzu znajduje się w wizytacji parafialnej z 1781. Szkoła od 1840 z kantoralnej stała się elementarna, co nie oznacza, że zlikwidowano kantorat. Dom kantora stoi przy cmentarzu do dziś, podobnie jak dzwonnica zaś szkoła spłonęła w 1945. Pierwszy spis powszechny z 1921 wykazał, że blisko 95% mieszkańców było ewangelikami.

Ludzie

Gospodarze w 1740: Michael Sandau, Christoph Sandau, Marianna Jabs, Johann Netzel, Peter Schultz, Peter Braun, Christian Sandau, Johan Bonkowski, Paul Maron, Jakob Moltzahn, Matthaus Lesniewski

Gospodarze w 1792: Martin Maron, Jakob Dahm, Peter Schultz, Goittfried Tetzlaff, Martin Witzke, Johann Sandau, Jacob Moltzahn, Michael Sandau, Franciszek Lisnowski, Martin Bunkowski, Michael Dars, Christoph Bunkowski, Georg Minklay, Heinrich Moltzahn, Peter Krause

Gospodarze w 1801: Daniel Sieg, Georg Minklei, Christian Bonkowski, Martin Bonkowski, Michael Daase, Michael Sandau, Johann Sandau, Martin Maltzahn, Martin Witzke, Peter Schultz, Friedrich Damer, Paul Maron

Mieszkańcy z czasów II wojny światowej: Heinrich Bensler, Jakob Schielke, Adolf Bonkowski, Adolf Sonnenberg, Heinrich Lange, Benjamin Fleming, Rudolf Bensler, Heinrich Sonnenberg, Ernst Tober, Eduard Jabs, Adolf Bensler, Adolf Bohm, Adolf Feldt, Adolf Molzahn, Hermann Molzanhn, Heinrich Pankratz, Eduard Golnick, Gustaw Rutter, Albert Flar, Gustav Pfipke, Otto Pfipke, Robert Schiemann, Emilie Sonnenberg, Adolf Schwarzrock, Adolf Braun, Gustaw Schiemann, Hermann Fenske, Wilhelm Minklei, Otto Nell, Otto Braun, Eduard Fanzlau, Eduard Kuntop, Hermann Finger, Hermann Haack, Gustav Raduhn, Paulienen Maretzki, Walter Kruger, Julius Bottke, Albert Dorn, Adolf Sonnenberg, Heinrich Wiese, Friedrich Wengert, Emma Stolz, Albert Rossol, Jakob Jabs, Eduard Bensler, Rudolph Bonkowski, Adolf Bensler, Eduard Bonkowski, Eduard Nonneprediger, Heinrich Jabs, Emil Bensler, Rudof Gurske, Emil Kausch


Bibliografia:

  1. 3179 Nessau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944. comp.jpg
  2. Akcja "Tak Trzeba". Ratujmy cmentarz!, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe, 21.04.2010, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/torun/art/7134921,akcja-tak-trzeba-ratujmy-cmentarz,id,t.html
  3. E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 183.
  4. Cmentarz we Włęczu na stronie AktywnaWieś, http://www.aktywnawies.pl/cmentarz-ewangelicko-augsburski-we-wleczu,at109,l1.html
  5. Cmentarz we Włęczu na stronie UpstreamVistula, 2008. comp.jpg
  6. E. Eichelkraut, Gemeinde Czernikowo, Wuppertal, 1994, s. 38-39, 65.
  7. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band II, Wuppertal, 2000, s. 107-126.
  8. P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, Rypin, 1997, s. 220. comp.jpg
  9. W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu. comp.jpg
  10. M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miesjca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1985, t. 13, 282. comp.jpg
  11. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 62-63.
  12. E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Winsen an der Luhe: Selbstverlag, 1964, s. 112. comp.jpg
  13. A. Mietz, J. Pakulski, Z. Waszkiewicz, Z dziejów mniejszości wyznaniowych w gminie Czernikowo, Toruń: 1998, s. 257-282.
  14. M. Przybył, Włęcz. Udało się ocalić kolejne ewangelickie nagrobki, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe, 12.05.2010, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/torun/art/7140803,wlecz-udalo-sie-ocalic-kolejne-ewangelickie-nagrobki,id,t.html
  15. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 65. comp.jpg
  16. S. Spandowski, Archeologia pamięci w gminie Czernikowo, "Nowości", wyd. internetowe z 31.05.2010, http://nowosci.com.pl/172346,Archeologia-pamieci-w-gminie-Czernikowo.html
  17. S. Spandowski, Na ratunek wiosce duchów, "Nowości", wyd. internetowe, 22.04.2010, http://nowosci.com.pl/168792,Na-ratunek-wiosce-duchow.html
  18. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 696. comp.jpg
  19. Włęcz (gmina Czernikowo). Akcja "Tak Trzeba", "Gazeta Pomorska", 12.05.2010, http://www.pomorska.pl/galeria/art/7437089,wlecz-gmina-czernikowo-akcja-tak-trzeba,id,t.html
  20. A. Zglińska, Ministerstwo podjęło decyzję – chata we Włęczu pod ochroną! A miała być przeszkodą dla tamy…, "Poza Toruń", wyd. internetowe z 26.02.2019. comp.jpg
  21. Zmiana studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernikowo, Czernikowo, 2013, s. 64. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License