Cmentarz ewangelicki - Włościbórz II

Położenie cmentarza - mapy

brak cm na starych mapach

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony tuż obok kościoła poewangelickiego, a dziś rzymskokatolickiego pw. Św. Józefa i Św. Kazimierza będącego filialnym dla parafii w Wałdowie. Sąsiaduje od północy z drogą na Teklanowo, od wschodu z terenem przemysłowym, od południa z dawnym parkiem dworskim, a od zachodu z boiskiem i przekształconym terenem parku.

Podstawowe informacje

Data założenia	1896-1900 *
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Włościbórz (od 1901), Sępólno (1772-1901)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,35 ha
Nr działki	167/1
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1900
Istniejąca dokumentacja	APE Malbork, sygn. 9/59/0/27, Die Gründung des evangelischen Kirchspiels Gross Lossburg, 1896-1918; Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
Zagrożenia	śmieci
Stan zachowania	UPORZĄDKOWANY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji	1946 **, ?

[*] - najstarsza data na nagrobku to 1900; jako, że komisja kolonizacyjna potrzebowała zwykle 2-3 lat na dopełnienie formalności związanych z osadzeniem nowych kolonistów (w 1894 pozyskała majątek),a najstarsza data na teczce archiwalnej dotyczącej powołania parafii ewangelickiej we Włościborzu to 1896 zatem przypuszczalnie cmentarz powstał w tym przedziale czasowym.
[**] - rok umieszczony na jednym z drzew w formie identycznej jak podawane są daty ur. i zm.

Roślinność

Drzewa	dąb, lipa, klon, buk?, …
Krzewy	…
Inne	bluszcz, trawa

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Istnieje aleja wzdłuż osi północ-południe i druga na osi wschód-zachód.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	72	I poł. XX w.	lastryko, beton	28 bez postumentów
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	62	k. XIX w - I poł. XX w.	piaskowiec, lastryko, beton, granit	18 bez mogił i 44 z mogiłami
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	90 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	1	1946	drewno	inskrypcja na jednym z drzew mogąca świadczyć o pochówku w jego okolicy

28 mogił obmurowanych, 44 mogił z postumentami (w tym 4 zakończone krzyżem, 2 destrukty, 11 z samym cokołem, 6 z "dąbkiem", 2 "aniołki") i 18 postumentów (w tym 3 zakończone krzyżem, 5 destruktów, 1 z samym cokołem, 3 "dąbki", 1 veraicon)

Inskrypcje

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

^{fot. 44}

^{fot. 45}

^{fot. 46}

^{fot. 47}

^{fot. 48}

^{fot. 49}

^{fot. 50}

^{fot. 51}

^{fot. 52}

^{fot. 53}

^{fot. 54}

^{fot. 55}

^{fot. 56}

^{fot. 57}

^{fot. 58}

^{fot. 59}

^{fot. 60}

^{fot. 61}

^{fot. 62}

^{fot. 63}

^{fot. 64}

^{fot. 65}

^{fot. 66}

^{fot. 67}

^{fot. 68}

^{fot. 69}

^{fot. 70}

^{fot. 71}

^{fot. 72}

^{fot. 73}

^{fot. 74}

^{fot. 75}

^{fot. 76}

^{fot. 77}

^{fot. 78}

^{fot. 79}

^{fot. 80}

^{fot. 81}

^{fot. 82}

^{fot. 83}

^{fot. 84}

^{fot. 85}

^{fot. 86}

^{fot. 87}

^{fot. 88}

^{fot. 89}

^{fot. 90}

^{fot. 91}

^{fot. 92}

^{fot. 93}

^{fot. 94}

^{fot. 95}

^{fot. 96}

^{fot. 97}

^{fot. 98}

^{fot. 99}

^{fot. 100}

^{fot. 101}

^{fot. 102}

^{fot. 103}

^{fot. 104}

^{fot. 105}

^{fot. 106}

^{fot. 107}

^{fot. 108}

^{fot. 109}

^{fot. 110}

^{fot. 111}

^{fot. 112}

^{fot. 113}

^{fot. 114}

^{fot. 115}

^{fot. 116}

^{fot. 117}

^{fot. 118}

^{fot. 119}

^{fot. 120}

^{fot. 121}

^{fot. 122}

^{fot. 123}

^{fot. 124}

^{fot. 125}

^{fot. 126}

^{fot. 127}

^{fot. 128}

^{fot. 129}

^{fot. 130}

^{fot. 131}

^{fot. 132}

^{fot. 133}

^{fot. 134}

^{fot. 135}

^{fot. 136}

^{fot. 137}

^{fot. 138}

^{fot. 139}

^{fot. 140}

^{fot. 141}

^{fot. 142}

^{fot. 143}

^{fot. 144}

^{fot. 145}

^{fot. 146}

^{fot. 147}

^{fot. 148}

^{fot. 149}

^{fot. 150}

^{fot. 151}

^{fot. 152}

^{fot. 153}

^{fot. 154}

^{fot. 155}

^{fot. 156}

^{fot. 157}

^{fot. 158}

^{fot. 159}

^{fot. 160}

^{fot. 161}

^{fot. 162}

^{fot. 163}

^{fot. 164}

^{fot. 165}

^{fot. 166}

^{fot. 167}

^{fot. 168}

^{fot. 169}

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

^{fot. 44}

^{fot. 45}

^{fot. 46}

^{fot. 47}

^{fot. 48}

^{fot. 49}

^{fot. 50}

^{fot. 51}

^{fot. 52}

^{fot. 53}

^{fot. 54}

^{fot. 55}

^{fot. 56}

^{fot. 57}

^{fot. 58}

^{fot. 59}

^{fot. 60}

^{fot. 61}

^{fot. 62}

^{fot. 63}

fot. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

Renowacja

Za renowację cmentarza odpowiedzialni są bracia Kazimierz i Eugeniusz Żmudzccy. Prace rozpoczęły się w 2013 i na pewno odbywały się w jeszcze 2015.

Osadnictwo we Włościborzu

Historia

Najwcześniejsze informacje o Włościborzu pochodzą z 1373 roku i dotyczą budowy zamku przez Arnolda z Wałdowa. Zatem od początku był to majątek szlachecki w posiadaniu rodu Wałdowskich. W 1383 doszło do walk pomiędzy rodami Wałdowskich walczących po stronie Nałęczów, a Grzymalitami, którzy zrujnowali im posiadłości. Późniejsi właściciele Włościborza pochodzący od Wałdowskich zaczęli się tytułować nazwiskiem Włościborscy i legitymować herbem Topór. Byli obecni jeszcze w 1546. W 1680 posiadłość była w rękach stolnika z Czarnkowa, Kajetana de Rautenberg z Garczyńskich. Dalsi poznani właściciele wywodzili się z rodów: Kalkstein-Stoliński (1767), Sadowski (1772), Gostomski (1788), Zawadzki (1800), Lesse z Drożdżenicy. Po nich Włościborzem władali Wagnerowie (od przynajmniej 1854). W 1830 majątek składał się z: majątku Włościbórz, folwarków Włościborek i Męczyhudoba (Justinenhof), kolonii Marientorf, lasu, wiatraka, młyna, browaru i gorzelni. Całość została sprzedana Prądzyńskiemu ze Skarpy, a ten w 1894 sprzedał to komisji kolonizacyjnej.
W latach 1900-1903 wycięto las na potrzeby kolonistów, a obszar dworski zamieniono w 1901 na gminę wiejską. Dwór zamieniono na plebanię, a w parku zbudowano kościół (1903). Podlegający pod Sępólno Krajeńskie ewangelicy z Włościborza i Włościborka wraz z będącymi od 1895 w parafii Obodowo-Sośno ewangelikami z Wałdowa, Wałdówka, Komierowa i Komierówka utworzyli samodzielną parafię Włościbórz w 1901. W 1904 kolonistom do osiedlenia się oddano także Łąki Maryjne.
W 1906 dokonano odsłonięcia pomnika cesarza Wilhelma II. Było to popiersie w mundurze admiralskim umieszczone na 2 metrowym cokole. Postument wykonał Bruno Klatt z Gdańska, a popiersie rzeźbiarz Friedrich Pfanschmidt z Berlina.
Pierwsza szkoła (zapewne katolicka) istniała już w 1819 roku. Do czasu kolonizacji Włościbórz był zamieszkiwany przez znikomą ilość ewangelików. W 1895 stanowili 12% mieszkańców. Jej efekt to 84% protestantów według pierwszego spisu powszechnego z 1921. W okresie międzywojennym resztówka majątku należała do gminy.

Ludzie

Księga adresowa z 1906: Belz (szewc), Dobrenz (gościniec), Frank (mleczarnia parowa), Gerth (gościniec), Hardwig (krawiec), Hinz (kowal), Klawitter (krawiec), Kunz (kowal), Marquardt (stolarz), Meinke (stolarz), Roschke (stelmach), Schauer (młyn), Schlieter (kowal), Schukei (krawiec), Seel (szewc)

Lista strat z I wojny światowej: Bahr, Boruta, Broszczyk, Czaplewski, Damm, Frosina, Folz, Gollnick, Greyczek, Hass, Heimann, Jahnke, Janosch, Jażdżewski, Kluska, Krause, Kruger, Łabodziński, Lange, Loss, Mertin, Mielke, Muller, Niezwicki, Orzada, Patyna, Remus, Rennewanz, Schaer, Schewe, Schliep, Schutka, Szkoda, Tkaczyk, Trojanowski, Warmbier, Weinandt

Nauczyciele w 1925: Fryderyk Boetcher i Józef Plichta

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Bauman (karczma), Belz (szewc), Bethke (szewc), Blumke (stolarz), Brumundt (artykuły kolonialne, kołodziej, krawiec), Grzegorzewski (kowal), Hinz (kołodziej), Kowalski (młyn parowy), Kwasigroch (karczma), Lach (młyn), Marquardt (stolarz), Mielke (młyn), Perykarz (kowal), Szafer (krawiec), Tomaszewski (młyn)

Księga adresowa z 1941: Baumann (gościniec), Frase (stelmach), Jahnke (stolarz), Kroll (przemysł budowlany), Marquardt (młyn), Meier (szewc), Wiśniewski (młyn),

Bibliografia:

2571 Zempelburg, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
Amtsblatt für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1854, t. 44, s. 175.
E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 49-50.
F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 128-129.
Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 283.
Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 91.
J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 535-537.
Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1898, s. 168-169.
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 14-15.
A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 492-494.
W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 155-156.
Informacje o Włościborzu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/231,wlosciborz?&nobreakup#akapit_695
Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51.
Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, 1926, s. 53, 64.
J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 109.
Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 478-479.
Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1243.
R. Lida, Prawdziwy społecznik, "Wiadomości krajeńskie", wersja internetowa z 06.04.2014, http://krajna.com.pl/a/prawdziwy-spolecznik
P35 S25 B SĘPÓLNO, 1:25 000, WIG, 1935
K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 54.
F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 289-290.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 58, 61.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 718.
Teki Dworzaczka, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html
Włościbórz w Polonia Maior - Fontes, dokument elektroniczny, 2009.
Zasób Kirchliches Archivzentrum Berlin, http://kab.scopearchiv.ch/detail.aspx?ID=215913

Lapidaria » powiat sępoleński » gmina Sępólno Krajeńskie » Włościbórz II

2013 2014 2015 cmentarz ewangelicki wlosciborz

wersja strony: 3, ostatnia edycja: 05 Feb 2017 07:42

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Podstawowe informacje

Roślinność

Nagrobki i inne elementy

Inskrypcje

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

fot. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988

Renowacja

Osadnictwo we Włościborzu

Historia

Ludzie

Bibliografia: