Cmentarz ewangelicki - Włościbórz II

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

brak cm na starych mapach

Opis cmentarza

zabudowany.png chronione.png church.png
Położenie

Cmentarz położony tuż obok kościoła poewangelickiego, a dziś rzymskokatolickiego pw. Św. Józefa i Św. Kazimierza będącego filialnym dla parafii w Wałdowie. Sąsiaduje od północy z drogą na Teklanowo, od wschodu z terenem przemysłowym, od południa z dawnym parkiem dworskim, a od zachodu z boiskiem i przekształconym terenem parku.

Podstawowe informacje
Data założenia 1896-1900 *
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Włościbórz (od 1901), Sępólno (1772-1901)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,35 ha
Nr działki 167/1
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1900
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, sygn. 9/59/0/27, Die Gründung des evangelischen Kirchspiels Gross Lossburg, 1896-1918; Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
Zagrożenia śmieci
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji 1946 **, ?

[*] - najstarsza data na nagrobku to 1900; jako, że komisja kolonizacyjna potrzebowała zwykle 2-3 lat na dopełnienie formalności związanych z osadzeniem nowych kolonistów (w 1894 pozyskała majątek),a najstarsza data na teczce archiwalnej dotyczącej powołania parafii ewangelickiej we Włościborzu to 1896 zatem przypuszczalnie cmentarz powstał w tym przedziale czasowym.
[**] - rok umieszczony na jednym z drzew w formie identycznej jak podawane są daty ur. i zm.

Roślinność
Drzewa dąb, lipa, klon, buk?, …
Krzewy
Inne bluszcz, trawa

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Istnieje aleja wzdłuż osi północ-południe i druga na osi wschód-zachód.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK 72 I poł. XX w. lastryko, beton 28 bez postumentów
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK 62 k. XIX w - I poł. XX w. piaskowiec, lastryko, beton, granit 18 bez mogił i 44 z mogiłami
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 90 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 1946 drewno inskrypcja na jednym z drzew mogąca świadczyć o pochówku w jego okolicy

28 mogił obmurowanych, 44 mogił z postumentami (w tym 4 zakończone krzyżem, 2 destrukty, 11 z samym cokołem, 6 z "dąbkiem", 2 "aniołki") i 18 postumentów (w tym 3 zakończone krzyżem, 5 destruktów, 1 z samym cokołem, 3 "dąbki", 1 veraicon)

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47
{$caption}
fot. 48
{$caption}
fot. 49
{$caption}
fot. 50
{$caption}
fot. 51
{$caption}
fot. 52
{$caption}
fot. 53
{$caption}
fot. 54
{$caption}
fot. 55
{$caption}
fot. 56
{$caption}
fot. 57
{$caption}
fot. 58
{$caption}
fot. 59
{$caption}
fot. 60
{$caption}
fot. 61
{$caption}
fot. 62
{$caption}
fot. 63
{$caption}
fot. 64
{$caption}
fot. 65
{$caption}
fot. 66
{$caption}
fot. 67
{$caption}
fot. 68
{$caption}
fot. 69
{$caption}
fot. 70
{$caption}
fot. 71
{$caption}
fot. 72
{$caption}
fot. 73
{$caption}
fot. 74
{$caption}
fot. 75
{$caption}
fot. 76
{$caption}
fot. 77
{$caption}
fot. 78
{$caption}
fot. 79
{$caption}
fot. 80
{$caption}
fot. 81
{$caption}
fot. 82
{$caption}
fot. 83
{$caption}
fot. 84
{$caption}
fot. 85
{$caption}
fot. 86
{$caption}
fot. 87
{$caption}
fot. 88
{$caption}
fot. 89
{$caption}
fot. 90
{$caption}
fot. 91
{$caption}
fot. 92
{$caption}
fot. 93
{$caption}
fot. 94
{$caption}
fot. 95
{$caption}
fot. 96
{$caption}
fot. 97
{$caption}
fot. 98
{$caption}
fot. 99
{$caption}
fot. 100
{$caption}
fot. 101
{$caption}
fot. 102
{$caption}
fot. 103
{$caption}
fot. 104
{$caption}
fot. 105
{$caption}
fot. 106
{$caption}
fot. 107
{$caption}
fot. 108
{$caption}
fot. 109
{$caption}
fot. 110
{$caption}
fot. 111
{$caption}
fot. 112
{$caption}
fot. 113
{$caption}
fot. 114
{$caption}
fot. 115
{$caption}
fot. 116
{$caption}
fot. 117
{$caption}
fot. 118
{$caption}
fot. 119
{$caption}
fot. 120
{$caption}
fot. 121
{$caption}
fot. 122
{$caption}
fot. 123
{$caption}
fot. 124
{$caption}
fot. 125
{$caption}
fot. 126
{$caption}
fot. 127
{$caption}
fot. 128
{$caption}
fot. 129
{$caption}
fot. 130
{$caption}
fot. 131
{$caption}
fot. 132
{$caption}
fot. 133
{$caption}
fot. 134
{$caption}
fot. 135
{$caption}
fot. 136
{$caption}
fot. 137
{$caption}
fot. 138
{$caption}
fot. 139
{$caption}
fot. 140
{$caption}
fot. 141
{$caption}
fot. 142
{$caption}
fot. 143
{$caption}
fot. 144
{$caption}
fot. 145
{$caption}
fot. 146
{$caption}
fot. 147
{$caption}
fot. 148
{$caption}
fot. 149
{$caption}
fot. 150
{$caption}
fot. 151
{$caption}
fot. 152
{$caption}
fot. 153
{$caption}
fot. 154
{$caption}
fot. 155
{$caption}
fot. 156
{$caption}
fot. 157
{$caption}
fot. 158
{$caption}
fot. 159
{$caption}
fot. 160
{$caption}
fot. 161
{$caption}
fot. 162
{$caption}
fot. 163
{$caption}
fot. 164
{$caption}
fot. 165
{$caption}
fot. 166
{$caption}
fot. 167
{$caption}
fot. 168
{$caption}
fot. 169

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47
{$caption}
fot. 48
{$caption}
fot. 49
{$caption}
fot. 50
{$caption}
fot. 51
{$caption}
fot. 52
{$caption}
fot. 53
{$caption}
fot. 54
{$caption}
fot. 55
{$caption}
fot. 56
{$caption}
fot. 57
{$caption}
fot. 58
{$caption}
fot. 59
{$caption}
fot. 60
{$caption}
fot. 61
{$caption}
fot. 62
{$caption}
fot. 63

fot. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7

Renowacja

Za renowację cmentarza odpowiedzialni są bracia Kazimierz i Eugeniusz Żmudzccy. Prace rozpoczęły się w 2013 i na pewno odbywały się w jeszcze 2015.


Osadnictwo we Włościborzu

Historia

Najwcześniejsze informacje o Włościborzu pochodzą z 1373 roku i dotyczą budowy zamku przez Arnolda z Wałdowa. Zatem od początku był to majątek szlachecki w posiadaniu rodu Wałdowskich. W 1383 doszło do walk pomiędzy rodami Wałdowskich walczących po stronie Nałęczów, a Grzymalitami, którzy zrujnowali im posiadłości. Późniejsi właściciele Włościborza pochodzący od Wałdowskich zaczęli się tytułować nazwiskiem Włościborscy i legitymować herbem Topór. Byli obecni jeszcze w 1546. W 1680 posiadłość była w rękach stolnika z Czarnkowa, Kajetana de Rautenberg z Garczyńskich. Dalsi poznani właściciele wywodzili się z rodów: Kalkstein-Stoliński (1767), Sadowski (1772), Gostomski (1788), Zawadzki (1800), Lesse z Drożdżenicy. Po nich Włościborzem władali Wagnerowie (od przynajmniej 1854). W 1830 majątek składał się z: majątku Włościbórz, folwarków Włościborek i Męczyhudoba (Justinenhof), kolonii Marientorf, lasu, wiatraka, młyna, browaru i gorzelni. Całość została sprzedana Prądzyńskiemu ze Skarpy, a ten w 1894 sprzedał to komisji kolonizacyjnej.
W latach 1900-1903 wycięto las na potrzeby kolonistów, a obszar dworski zamieniono w 1901 na gminę wiejską. Dwór zamieniono na plebanię, a w parku zbudowano kościół (1903). Podlegający pod Sępólno Krajeńskie ewangelicy z Włościborza i Włościborka wraz z będącymi od 1895 w parafii Obodowo-Sośno ewangelikami z Wałdowa, Wałdówka, Komierowa i Komierówka utworzyli samodzielną parafię Włościbórz w 1901. W 1904 kolonistom do osiedlenia się oddano także Łąki Maryjne.
W 1906 dokonano odsłonięcia pomnika cesarza Wilhelma II. Było to popiersie w mundurze admiralskim umieszczone na 2 metrowym cokole. Postument wykonał Bruno Klatt z Gdańska, a popiersie rzeźbiarz Friedrich Pfanschmidt z Berlina.
Pierwsza szkoła (zapewne katolicka) istniała już w 1819 roku. Do czasu kolonizacji Włościbórz był zamieszkiwany przez znikomą ilość ewangelików. W 1895 stanowili 12% mieszkańców. Jej efekt to 84% protestantów według pierwszego spisu powszechnego z 1921. W okresie międzywojennym resztówka majątku należała do gminy.

Ludzie

Księga adresowa z 1906: Belz (szewc), Dobrenz (gościniec), Frank (mleczarnia parowa), Gerth (gościniec), Hardwig (krawiec), Hinz (kowal), Klawitter (krawiec), Kunz (kowal), Marquardt (stolarz), Meinke (stolarz), Roschke (stelmach), Schauer (młyn), Schlieter (kowal), Schukei (krawiec), Seel (szewc)

Lista strat z I wojny światowej: Bahr, Boruta, Broszczyk, Czaplewski, Damm, Frosina, Folz, Gollnick, Greyczek, Hass, Heimann, Jahnke, Janosch, Jażdżewski, Kluska, Krause, Kruger, Łabodziński, Lange, Loss, Mertin, Mielke, Muller, Niezwicki, Orzada, Patyna, Remus, Rennewanz, Schaer, Schewe, Schliep, Schutka, Szkoda, Tkaczyk, Trojanowski, Warmbier, Weinandt

Nauczyciele w 1925: Fryderyk Boetcher i Józef Plichta

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Bauman (karczma), Belz (szewc), Bethke (szewc), Blumke (stolarz), Brumundt (artykuły kolonialne, kołodziej, krawiec), Grzegorzewski (kowal), Hinz (kołodziej), Kowalski (młyn parowy), Kwasigroch (karczma), Lach (młyn), Marquardt (stolarz), Mielke (młyn), Perykarz (kowal), Szafer (krawiec), Tomaszewski (młyn)

Księga adresowa z 1941: Baumann (gościniec), Frase (stelmach), Jahnke (stolarz), Kroll (przemysł budowlany), Marquardt (młyn), Meier (szewc), Wiśniewski (młyn),


Bibliografia:

  1. 2571 Zempelburg, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874. comp.jpg
  2. Amtsblatt für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1854, t. 44, s. 175. comp.jpg
  3. E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 49-50. comp.jpg
  4. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 128-129. comp.jpg
  5. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 283. comp.jpg
  6. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 91. comp.jpg
  7. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 535-537.
  8. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1898, s. 168-169. comp.jpg
  9. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 14-15. comp.jpg
  10. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 492-494. comp.jpg
  11. W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 155-156.
  12. Informacje o Włościborzu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/231,wlosciborz?&nobreakup#akapit_695
  13. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51. comp.jpg
  14. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
  15. Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, 1926, s. 53, 64. comp.jpg
  16. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 109. comp.jpg
  17. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 478-479. comp.jpg
  18. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1243. comp.jpg
  19. R. Lida, Prawdziwy społecznik, "Wiadomości krajeńskie", wersja internetowa z 06.04.2014, http://krajna.com.pl/a/prawdziwy-spolecznik
  20. P35 S25 B SĘPÓLNO, 1:25 000, WIG, 1935 comp.jpg
  21. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 54. comp.jpg
  22. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 289-290. comp.jpg
  23. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43. comp.jpg
  24. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 58, 61. comp.jpg
  25. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 718. comp.jpg
  26. Teki Dworzaczka, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html
  27. Włościbórz w Polonia Maior - Fontes, dokument elektroniczny, 2009. comp.jpg
  28. Zasób Kirchliches Archivzentrum Berlin, http://kab.scopearchiv.ch/detail.aspx?ID=215913

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License