Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz polny przy drodze z Wonorza na Szpital. Będąc w Ośniszczewku na drodze wojewódzkiej nr 246 i kierując się w stronę Gniewkowa dojeżdżamy do skrzyżowania gdzie zamiast skrętu w prawo w stronę Gniewkowa jedziemy prosto na Inowrocław (zgodnie z tablicą informacyjna). Po przejechaniu ok. 2,7 km, po lewej stronie mamy gospodarstwo nr 75, a po prawej drogę w stronę wsi Szpital, w którą skręcamy. Cmentarz jest po lewej stronie, tuż za zarośniętym mokradłem. Od północy i zachodu graniczy z polem uprawnym, od wschodu z drogą, którą przyjechaliśmy, a od południa z mokradłem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Gąski (1906), Murzynko (od 1846), przedtem Inowrocław |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,13 ha |
| Nr działki | 230/2 (nie cała) |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, zniesienie cmentarza |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Jest to cmentarz na terenie wsi Wonorze. Drugi z nich tyczy się kolonii Wonorze.
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | bluszcz |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Starodrzew częściowo zachowany. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ok. 10 | I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | >2 | I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec | przy mogiłach |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | >10 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Brak informacji o pochówkach osób znanych i zasłużonych.
Galeria zdjęć
fot. Karolina Falleńczyk, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Wonorzu.
Historia
Najdawniejsze przekazy mówią, że Wonorze było własnością zakonu norbertanek ze Strzelna. Pod koniec XIII w. część wsi należała do książąt kujawskich, ale na krótko gdyż ówczesny wojewoda brzesko-kujawski odkupił ten obszar i z powrotem darował klasztorowi w Strzelnie. Dokument z 1308 r. stwierdza iż Wonorze zostało zastawione u biskupów kujawskich, lecz zakon nie spłacił zadłużenia i Wonorze pozostało własnością biskupstwa aż do 1796 r. Za czasów staropolskich istniał folwark biskupi. W 1796 r. na skutek sekularyzacji majątków kościelnych Wonorze stało się własnością króla pruskiego. Władze pruskie przeprowadziły akcję kolonizacyjną sprowadzając głównie osadników ze Szwabii. Tuż przy wschodnim krańcu wsi założono dla nich nową kolonię (przed 1830 r). W samej wsi rozparcelowano folwark i dokonywano akcji osadniczej. To tłumaczy obecność dwóch cmentarzy (dla wsi i kolonii o tej samej nazwie). Nazwę na Ostburg zniemczono w 1906 r.
W Wonorzu istniała co najmniej od 1903 r. szkoła ewangelicka, a także posterunek żandarmerii. Parafia ewangelicka znajdowała się w Murzynku. W latach 80. XIX w. w koloni Wonorze mieszkało 96% ewangelików. Równie wysoki był ich odsetek we wsi Wonorze, bo 90%. Spis z 1921 r. podaje, że protestanci liczą ok. 70% mieszkańców. Do 1939 r. ich ilość zmniejszyła się jednak Wonorze było jednym z większych skupisk niemczyzny na terenie dzisiejszej gminy Dąbrowa Biskupia. Działało tu ogniwo terenowe inowrocławskiego Niemieckiego Związku Szkolnego.
Tuż po wybuchu wojny miejscowi Niemcy zostali poddani samosądom ze strony polskich żołnierzy.
Ludzie
W księdze adresowej z 1903 r. wymieniono nazwiska: Friedrich (właściciel gospodarstwa), Gahren (nauczyciel), Henninger (właściciel gospodarstwa), Hutschenreiter (karczma), Keller (właściciel gospodarstwa), Knappe (właściciel gospodarstwa), Mey (żandarm), Mutschler (właściciel gospodarstwa), Reiner (właściciel gospodarstwa), Schott (sołtys), Weiss (właściciel gospodarstwa), Woinke (nauczyciel), Wurtz (właściciel gospodarstwa)
Lista strat z I wojny światowej zawiera nazwiska: Barczak, Boy, Brettschneider, Dingler, Frey (Frei), Galster, Giering, Guski, Guring, Heller, Henninger, Herbe, Herter, Herzau, Hutschenreiler, Jankowski, Jerke, Keller, Knapp, Kunitz, Kurbis, Meyer, Mutschler, Raatz, Reich, Reiner, Richter, Rodewald, Schaefer, Schott, Simborski, Switek, Tucholke, Weiss, Witzke, Woinke, Wurtz, Zimberski
W księdze adresowej Polski z 1928 r. wymieniono nazwiska: Ludwig (właściciel ziemski), Dingler (cieśla), Kunitz (kołodziej), Schmidt (kowal), Reinert (krawiec), Rodewald (młyn), Schapfer (murarz), Lubomski (piekarz), Boy (stolarz), Szymański (szczotkarz), Jakubiak (szewc), Szewczyk (szewc), Kwiatklowski (wyszynk trunków), Weiss (wyszynk trunków)
W księdze adresowej z 1941 r. wymieniono następujące nazwiska: Kwiatkowski (rzeźnik, karczma), Weiss (rzeźnik, karczma), Rodewald (młyn), Galster (kowal), Kunitz (kowal), Maierrose (kowal), Boy (krawiec)
Bibliografia:
- 3176 Argenau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940.
- Adressbuch für die Stadt Inowrazlaw und die Kreise Inowrazlaw und Strelno, Inowrazlaw: Kujawischer Bote, 1903, s. 170.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 291.
- Die Geschichte, die wirtschaftliche und die kulturelle Entwickelung des Kreises Hohensalza bis zum Jahre 1911, Hohensalza: Lehmann, 1911, passim.
- "Gazeta Toruńska" z 28.04.1908 r., nr 97, s. 2.
- Historia Wonorza na stronie Urzędu Gminy Dąbrowa Biskupia, http://dabrowabiskupia.pl/content.php?mod=sub&cms_id=28&lang=pl&p=p2&s=s15 [dostep: 13.02.2015]
- A. Kraft, Aus der Geschichte des deutschen Bauerntums in Wartheland, "Wartheländischer Bauernkalender 1942", s. 59.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1486.
- "Praca" z 17.06.1906 r., nr 24, s. 923.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 23
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 938.
- "Thorner Freiheit" z 22.12.1939 r., nr 81, s. 3.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 98-99.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 143-144.