Cmentarz ewangelicki - Wonorze II

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

w2.PNG

Opis cmentarza

polny.png chronione.png
Położenie

Cmentarz położony w polu, ok. 60 m od drogi w kierunku wsi Brudnia. Będąc w Ośniszczewku na drodze wojewódzkiej nr 246 i kierując się w stronę Gniewkowa dojeżdżamy do skrzyżowania gdzie zamiast skrętu w prawo w stronę Gniewkowa jedziemy prosto na Inowrocław (zgodnie z tablicą informacyjna). Po przejechaniu ok. 2 km skręcamy w lewo tuż za gospodarstwem nr 27. Po przejechaniu ok. 350 m. widzimy po lewej stronie w polu zielony zagajnik, który jest cmentarzem. Ze wszystkich stron sąsiaduje z polem uprawnym, od południa dodatkowo z polną drogą do niego prowadzącą.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Gąski (od 1906), Murzynko (od 1846), przedtem Inowrocław
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,10 ha
Nr działki 232 (nie cała)
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek dwudziestolecie międzywojenne
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja, zniesienie cmentarza
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945, -

Jest to cmentarz na kolonii Wonorze. Drugi z nich tyczy się wsi Wonorze.

Roślinność
Drzewa
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne bluszcz

Brak drzew. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ok. 15 I poł. XX w. piaskowiec, lastryko
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK >4 I poł. XX w. lastryko, piaskowiec przy mogiłach
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ok. 15 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Nie znaleziono.


Brak informacji o pochówkach osób znanych i zasłużonych.

Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Wonorzu.

Historia

Najdawniejsze przekazy mówią, że Wonorze było własnością zakonu norbertanek ze Strzelna. Pod koniec XIII w. część wsi należała do książąt kujawskich, ale na krótko gdyż ówczesny wojewoda brzesko-kujawski odkupił ten obszar i z powrotem darował klasztorowi w Strzelnie. Dokument z 1308 r. stwierdza iż Wonorze zostało zastawione u biskupów kujawskich, lecz zakon nie spłacił zadłużenia i Wonorze pozostało własnością biskupstwa aż do 1796 r. Za czasów staropolskich istniał folwark biskupi. W 1796 r. na skutek sekularyzacji majątków kościelnych Wonorze stało się własnością króla pruskiego. Władze pruskie przeprowadziły akcję kolonizacyjną sprowadzając głównie osadników ze Szwabii. Tuż przy wschodnim krańcu wsi założono dla nich nową kolonię (przed 1830 r). W samej wsi rozparcelowano folwark i dokonywano akcji osadniczej. To tłumaczy obecność dwóch cmentarzy (dla wsi i kolonii o tej samej nazwie). Nazwę na Ostburg zniemczono w 1906 r.
W Wonorzu istniała co najmniej od 1903 r. szkoła ewangelicka, a także posterunek żandarmerii. Parafia ewangelicka znajdowała się w Murzynku. W latach 80. XIX w. w koloni Wonorze mieszkało 96% ewangelików. Równie wysoki był ich odsetek we wsi Wonorze, bo 90%. Spis z 1921 r. podaje, że protestanci liczą ok. 70% mieszkańców. Do 1939 r. ich ilość zmniejszyła się jednak Wonorze było jednym z większych skupisk niemczyzny na terenie dzisiejszej gminy Dąbrowa Biskupia. Działało tu ogniwo terenowe inowrocławskiego Niemieckiego Związku Szkolnego.
Tuż po wybuchu wojny miejscowi Niemcy zostali poddani samosądom ze strony polskich żołnierzy.

Ludzie

W księdze adresowej z 1903 r. wymieniono nazwiska: Friedrich (właściciel gospodarstwa), Gahren (nauczyciel), Henninger (właściciel gospodarstwa), Hutschenreiter (karczma), Keller (właściciel gospodarstwa), Knappe (właściciel gospodarstwa), Mey (żandarm), Mutschler (właściciel gospodarstwa), Reiner (właściciel gospodarstwa), Schott (sołtys), Weiss (właściciel gospodarstwa), Woinke (nauczyciel), Wurtz (właściciel gospodarstwa)

Lista strat z I wojny światowej zawiera nazwiska: Barczak, Boy, Brettschneider, Dingler, Frey (Frei), Galster, Giering, Guski, Guring, Heller, Henninger, Herbe, Herter, Herzau, Hutschenreiler, Jankowski, Jerke, Keller, Knapp, Kunitz, Kurbis, Meyer, Mutschler, Raatz, Reich, Reiner, Richter, Rodewald, Schaefer, Schott, Simborski, Switek, Tucholke, Weiss, Witzke, Woinke, Wurtz, Zimberski

W księdze adresowej Polski z 1928 r. wymieniono nazwiska: Ludwig (właściciel ziemski), Dingler (cieśla), Kunitz (kołodziej), Schmidt (kowal), Reinert (krawiec), Rodewald (młyn), Schapfer (murarz), Lubomski (piekarz), Boy (stolarz), Szymański (szczotkarz), Jakubiak (szewc), Szewczyk (szewc), Kwiatklowski (wyszynk trunków), Weiss (wyszynk trunków)

W księdze adresowej z 1941 r. wymieniono następujące nazwiska: Kwiatkowski (rzeźnik, karczma), Weiss (rzeźnik, karczma), Rodewald (młyn), Galster (kowal), Kunitz (kowal), Maierrose (kowal), Boy (krawiec)


Bibliografia:

  1. 3176 Argenau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. Adressbuch für die Stadt Inowrazlaw und die Kreise Inowrazlaw und Strelno, Inowrazlaw: Kujawischer Bote, 1903, s. 170. comp.jpg
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 291. comp.jpg
  4. Die Geschichte, die wirtschaftliche und die kulturelle Entwickelung des Kreises Hohensalza bis zum Jahre 1911, Hohensalza: Lehmann, 1911, passim. comp.jpg
  5. "Gazeta Toruńska" z 28.04.1908 r., nr 97, s. 2. comp.jpg
  6. Historia Wonorza na stronie Urzędu Gminy Dąbrowa Biskupia, http://dabrowabiskupia.pl/content.php?mod=sub&cms_id=28&lang=pl&p=p2&s=s15 [dostep: 13.02.2015]
  7. A. Kraft, Aus der Geschichte des deutschen Bauerntums in Wartheland, "Wartheländischer Bauernkalender 1942", s. 59. comp.jpg
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1486. comp.jpg
  9. "Praca" z 17.06.1906 r., nr 24, s. 923. comp.jpg
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 23 comp.jpg
  11. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 938. comp.jpg
  12. "Thorner Freiheit" z 22.12.1939 r., nr 81, s. 3. comp.jpg
  13. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 98-99. comp.jpg
  14. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 143-144. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License