Cmentarz ewangelicki - Zalesie (gm. Sępólno Krajeńskie)

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony na południowy zachód od centrum wsi w polu. W Skarpie jadąc drogą wojewódzką nr 241 w kierunku Tucholi dojeżdżamy do drogowskazu informującego o drodze na lewo w kierunku Zalesia (3 km). Skręcamy w lewo drogę gruntową. Po ok. 1 km skręcamy w lewo, a po dalszych 300 metrach tuż za gospodarstwem widzimy charakterystyczny zagajnik. Tam jest cmentarz sąsiadujący od północy i zachodu z terenem gospodarstwa, a od wschodu i południa z polem uprawnym.

Podstawowe informacje

Data założenia	co najmniej 1808
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Włościbórz (od 1901), Sępólno (1772-1901, pierwszy zbór w 1570)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,38 ha
Nr działki	115
Kształt	zbliżony do kwadratu
Najstarszy zachowany nagrobek	1900
Istniejąca dokumentacja	APE Malbork, sygn. 9/59/0/1592 Der evangelische Begräbnisplatz in Salesch, 1808-1809
Zagrożenia	śmieci, likwidacja
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, ?

Roślinność

Drzewa	dąb, klon, …
Krzewy	lilak
Inne	trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	2	1902 i 1914	żeliwo	prawdopo. oba powstały przynajmniej w 1914
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	>20	I poł. XX w.	lastryko, beton
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	2	I poł. XX w.	beton	z postumentami (beton, granit)
Postumenty	TAK	4	I poł. XX w.	granit, beton, piaskowiec	3 bez mogił
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	> 27 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	TAK	1	k. XIX / p. XX w.	cegła, żeliwo	fragmenty słupków bez furty
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2015

---

Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. 32

fot. 33

fot. 34

fot. 35

---

Renowacja

Nie przeprowadzono. Cmentarz wspomniany jest w SUIKZP natomiast nie ma o nim wcale mowy w POMie.

---

Osadnictwo w Zalesiu

Historia

Zalesie to dawny majątek szlachecki oraz wieś. Pierwszą informacje napotykamy w 1420. Właścicielami wówczas i jeszcze w drugiej połowie XVI wieku byli Radziccy. Do 1622 Zalesie wchodziło w skład tzw. klucza droździennickiego (od Droździennicy w pow. tucholskim). Wtedy właścicielem był Heidenstein-Sulerzycki (co najmniej do 1653). Kolejny właściciel Jan Raczyński sprowadził w IV. ćw. XVII wieku osadników luterańskich. Następnym znanym właścicielem był Puttkamer, a dalej Zieliński (od przynajmniej 1735 do co najmniej 1789). Po nim gospodarzyli: Besser, Prądzyński, Łaszewski i Goldner. Od co najmniej 1857 Zalesie było w rękach Carla Wegnera, właściciela majątku we Włościborzu, a od co najmniej 1867 jego syn również Carl. W 1895 dobra nabył niejaki Wilnow, który najpóźniej w 1903 sprzedał je Louisowi Orlandowi. Ten między 1903, a 1909 sprzedał Zalesie komisji kolonizacyjnej. Po odzyskaniu niepodległości największymi właścicielami ziemskimi w Zalesiu byli Busse i Prądzyński. Najprawdopodobniej jeden z nich był właścicielem dworu wybudowanego przez Wegnerów.
Jak już wspomniano luteranie pojawili się w Zalesiu dzięki Janowi Raczyńskiemu w IV. ćw. XVII wieku. Warto wspomnieć, że istniał tu kościół katolicki od co najmniej końca XVI w. Za czasów Raczyńskiego podupadł i został przyłączony do parafii w Wielkiej Klonii. Dopiero Ignacy Zieliński odbudował kościół. Wtedy na fali kontrreformacji luteranie zostali prawdopodobnie przepędzeni gdyż w 1744 było ich jedynie 3 osoby. Z pewnością sytuacja zmieniła się po zaborze pruskim. Ostatecznie kościół znów podupadł i został rozebrany w 1788, a wyposażenie przeniesione do kościoła w Wałdowie. Już gdy majątek był w posiadaniu Wegnerów, w 1868 protestanci liczyli 62% mieszkańców. Podlegali pod parafię w Sępólnie Krajeńskim, a od 1901 pod nowo utworzoną we Włościborzu. W latach 80. XIX w. liczyli średnio 67% populacji (majątek i wieś stanowiły odrębne byty administracyjne), w 1921 roku 72% i zapewne miało to związek z wykupieniem części terenu przez komisję kolonizacyjną. W kolejnych latach ilość ewangelików jednak spadała. W 1938 było ich 34%.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Beller, Deyk, Gatz, Graul, Jahr, Kiesel, Kloss, Konitzer, Kuchenbecker, Lettau, Mahltig, Malischewski, Mauer, Prill, Schlum, Schmidt, Schramm, Schufrieder, Sieg, Wiezyk

Nauczyciele w 1925: Teodor Kiełpikowski

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Busse (właściciel ziemski), Hoppe (kowal), Lutowski (szewc), Prądzyński (właściciel ziemski), Schulz (karczma)

---

Bibliografia:

1. 2471 Camin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
2. APE Malbork, sygn. 9/59/0/1592 Der evangelische Begräbnisplatz in Salesch, 1880-1890
3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 128-129.
4. Dwór w Zalesiu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/462,dwor-w-zalesiu.html
5. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 538-539.
6. J. Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej : podług urzędowych akt kościelnych, 1880, s. 312-313.
7. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 14-15.
8. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 492-494.
9. Informacje o Zalesiu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/234,zalesie.html
10. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51.
11. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 17-18.
12. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 113.
13. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1926, s. 316-317.
14. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 480.
15. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1245.
16. Plan Odnowy Miejscowości Zalesie na lata 2008-2015, 2008, http://www.bip.gmina-sepolno.pl/?cid=753
17. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 180-181.
18. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 55.
19. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 96, 291, 300, 302.
20. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
21. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 57, 58, 61
22. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 343.
23. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 100-101.
24. M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, Sępólno Krajeńskie, 2009, s. 148.

---

Lapidaria » powiat sępoleński » gmina Sępólno Krajeńskie » Zalesie (gm. Sępólno Krajeńskie)