Cmentarz ewangelicki - Zalesie (gm. Sępólno Krajeńskie)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

zalesie.png

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz położony na południowy zachód od centrum wsi w polu. W Skarpie jadąc drogą wojewódzką nr 241 w kierunku Tucholi dojeżdżamy do drogowskazu informującego o drodze na lewo w kierunku Zalesia (3 km). Skręcamy w lewo drogę gruntową. Po ok. 1 km skręcamy w lewo, a po dalszych 300 metrach tuż za gospodarstwem widzimy charakterystyczny zagajnik. Tam jest cmentarz sąsiadujący od północy i zachodu z terenem gospodarstwa, a od wschodu i południa z polem uprawnym.

Podstawowe informacje
Data założenia co najmniej 1808
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Włościbórz (od 1901), Sępólno (1772-1901, pierwszy zbór w 1570)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,38 ha
Nr działki 115
Kształt zbliżony do kwadratu
Najstarszy zachowany nagrobek 1900
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, sygn. 9/59/0/1592 Der evangelische Begräbnisplatz in Salesch, 1808-1809
Zagrożenia śmieci, likwidacja
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, ?
Roślinność
Drzewa dąb, klon, …
Krzewy lilak
Inne trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK 2 1902 i 1914 żeliwo prawdopo. oba powstały przynajmniej w 1914
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK >20 I poł. XX w. lastryko, beton
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 2 I poł. XX w. beton z postumentami (beton, granit)
Postumenty TAK 4 I poł. XX w. granit, beton, piaskowiec 3 bez mogił
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 27 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama TAK 1 k. XIX / p. XX w. cegła, żeliwo fragmenty słupków bez furty
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2015


Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35

Renowacja

Nie przeprowadzono. Cmentarz wspomniany jest w SUIKZP natomiast nie ma o nim wcale mowy w POMie.


Osadnictwo w Zalesiu

Historia

Zalesie to dawny majątek szlachecki oraz wieś. Pierwszą informacje napotykamy w 1420. Właścicielami wówczas i jeszcze w drugiej połowie XVI wieku byli Radziccy. Do 1622 Zalesie wchodziło w skład tzw. klucza droździennickiego (od Droździennicy w pow. tucholskim). Wtedy właścicielem był Heidenstein-Sulerzycki (co najmniej do 1653). Kolejny właściciel Jan Raczyński sprowadził w IV. ćw. XVII wieku osadników luterańskich. Następnym znanym właścicielem był Puttkamer, a dalej Zieliński (od przynajmniej 1735 do co najmniej 1789). Po nim gospodarzyli: Besser, Prądzyński, Łaszewski i Goldner. Od co najmniej 1857 Zalesie było w rękach Carla Wegnera, właściciela majątku we Włościborzu, a od co najmniej 1867 jego syn również Carl. W 1895 dobra nabył niejaki Wilnow, który najpóźniej w 1903 sprzedał je Louisowi Orlandowi. Ten między 1903, a 1909 sprzedał Zalesie komisji kolonizacyjnej. Po odzyskaniu niepodległości największymi właścicielami ziemskimi w Zalesiu byli Busse i Prądzyński. Najprawdopodobniej jeden z nich był właścicielem dworu wybudowanego przez Wegnerów.
Jak już wspomniano luteranie pojawili się w Zalesiu dzięki Janowi Raczyńskiemu w IV. ćw. XVII wieku. Warto wspomnieć, że istniał tu kościół katolicki od co najmniej końca XVI w. Za czasów Raczyńskiego podupadł i został przyłączony do parafii w Wielkiej Klonii. Dopiero Ignacy Zieliński odbudował kościół. Wtedy na fali kontrreformacji luteranie zostali prawdopodobnie przepędzeni gdyż w 1744 było ich jedynie 3 osoby. Z pewnością sytuacja zmieniła się po zaborze pruskim. Ostatecznie kościół znów podupadł i został rozebrany w 1788, a wyposażenie przeniesione do kościoła w Wałdowie. Już gdy majątek był w posiadaniu Wegnerów, w 1868 protestanci liczyli 62% mieszkańców. Podlegali pod parafię w Sępólnie Krajeńskim, a od 1901 pod nowo utworzoną we Włościborzu. W latach 80. XIX w. liczyli średnio 67% populacji (majątek i wieś stanowiły odrębne byty administracyjne), w 1921 roku 72% i zapewne miało to związek z wykupieniem części terenu przez komisję kolonizacyjną. W kolejnych latach ilość ewangelików jednak spadała. W 1938 było ich 34%.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Beller, Deyk, Gatz, Graul, Jahr, Kiesel, Kloss, Konitzer, Kuchenbecker, Lettau, Mahltig, Malischewski, Mauer, Prill, Schlum, Schmidt, Schramm, Schufrieder, Sieg, Wiezyk

Nauczyciele w 1925: Teodor Kiełpikowski

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Busse (właściciel ziemski), Hoppe (kowal), Lutowski (szewc), Prądzyński (właściciel ziemski), Schulz (karczma)


Bibliografia:

  1. 2471 Camin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874. comp.jpg
  2. APE Malbork, sygn. 9/59/0/1592 Der evangelische Begräbnisplatz in Salesch, 1880-1890
  3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 128-129. comp.jpg
  4. Dwór w Zalesiu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/462,dwor-w-zalesiu.html
  5. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 538-539.
  6. J. Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej : podług urzędowych akt kościelnych, 1880, s. 312-313. comp.jpg
  7. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 14-15. comp.jpg
  8. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 492-494. comp.jpg
  9. Informacje o Zalesiu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/234,zalesie.html
  10. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51. comp.jpg
  11. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 17-18. comp.jpg
  12. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 113. comp.jpg
  13. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1926, s. 316-317. comp.jpg
  14. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 480. comp.jpg
  15. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1245. comp.jpg
  16. Plan Odnowy Miejscowości Zalesie na lata 2008-2015, 2008, http://www.bip.gmina-sepolno.pl/?cid=753
  17. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 180-181. comp.jpg
  18. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 55. comp.jpg
  19. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 96, 291, 300, 302. comp.jpg
  20. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43. comp.jpg
  21. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 57, 58, 61 comp.jpg
  22. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 343. comp.jpg
  23. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 100-101. comp.jpg
  24. M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, Sępólno Krajeńskie, 2009, s. 148.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License