Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na polu przy głównej drodze biegnącej przez wieś. Jedziemy od strony Kikoła drogą wojewódzką nr 554 w stronę Golubia-Dobrzynia. Zgodnie ze znakami skręcamy w lewo w Zbójnie. Po ok. 1,1 km skręcamy w prawo przy tablicy ogłoszeń. Następnie ok. 870 m. Po lewej widzimy drogę, po prawej kępę krzaków na polu, oddaloną o ok. 40 m. Idąc miedzą najpierw mijamy teren podmokły (ok. 30 m. długości), a potem mamy cmentarz. Od północnego wschodu, południowego wschodu i południowego zachodu sąsiaduje z polami uprawnymi, a od północnego zachodu z terenem podmokłym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | XVIII w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863). We wsi kantorat od 1730 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,27 ha |
| Nr działki | 128, część na terenie 122/3 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Roślinność
| Drzewa | … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, barwinek, bluszcz, pokrzywy … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza częściowo nieczytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 2 | p. XX w. | żelazo | (fot. 4), (fot. 20-24) |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >70 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton, cegła | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | >1 | k. XIX - I poł. XX w. | ? | - |
| Postumenty | TAK | >20 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ok. 80 | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | w dwudziestoleciu międzywojennym był grodzony siatką |
| Brama | NIE | - | - | - | pozostałości bramy (furtki) na (fot. 11) |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 20-lecie międzywojenne | drewno | krzyż z krucyfiksem, (fot. 6-8) |
Na cmentarzu znaleziono fragment furtki od pola grobowego, a może bramy cmentarnej.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
 |
| fot. 33 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Zbójenku.
Historia
Osadników olęderskich do Zbójenka sprowadzili Zboińscy, właściciele majątku Zbójno. Według opracowań pochodzili z Prus Zachodnich i Lubelszczyzny. Najwcześniejszą znaną wzmianką jest utworzenie w 1730 r. kantoratu. Pierwsza kantorówka była drewniana i posiadała dzwonnicę, późniejszy budynek rozebrany w latach 50. XX w. był z cegły. Prawdopodobnie miała odrębną salę modlitewną i salę klasową. Do historii przeszedł jeden z nauczycieli Paul Ratzlaff, który pełnił posługę kantora przez 35 lat (1824-1858). W 1892 r. władze rosyjskie upaństwowiły szkołę. Przez cały okres międzywojenny działała jako szkoła z niemieckim językiem nauczania.
Oprócz Zbójenka, w którym w 1921 r. 2/3 mieszkańców było ewangelikami, mniejszość protestancka w znacznej ilości zamieszkiwała Łukaszewo, Frankowo i Kazimierzewo gdzie w II poł. XVIII w. istniał dom modlitwy. Wszyscy podlegali parafii Michałki-Rypin utworzonej już w 1784 r., a przeniesionej do Rypina w 1863 r.
Wiele wspomnień o dawnych mieszkańcach Zbójenka zawdzięczamy Panu Hieronimowi Lewandowskiemu, który od urodzenia mieszka we wsi. Wywodzi się z jednej z trzech polskich rodzin jakie tuż przed II wojną zamieszkiwały miejscowość. Dzięki jego pamięci znamy nazwiska większości rodzin zamieszkujących Zbójenko przed 1945 r. Co roku w pierwszy dzień Wielkanocy o szóstej rano zbierała się orkiestra pod przewodnictwem dzwonnika Gogolina. Grano na trąbach i śpiewano psalmy. Pogrzeby choć odbywały się w języku niemieckim były streszczane przez pastora na polski.
Nie do końca Niemcy i Polacy tworzyli idylliczny obrazek. W latach 1936-1939 działało w Zbójenku koło Partii Młodoniemieckiej (JDP), która potem stała się zapleczem kadrowym dla lokalnych zbrodniarzy hitlerowskich działających m. in. w organizacji Selbschutz. To właśnie członkowie Selbschutzu ze Zbójenka (3 osoby) aresztowali nauczycieli z okolic Zbójna i umieścili na noc w areszcie urządzonym w szkole ewangelickiej, by potem oddać ich na śmierć w rypińskim Domu Kaźni. Byli także strażnikami obozowymi w obozie przejściowym dla księży mieszczącym się w klasztorze w Oborach, od 10.1939 do 02.1940. Polskie rodziny zostały na czas okupacji wysiedlone, a w ich gospodarstwach zamieszkali Niemcy z Besarabii. Po wojnie z cegły dawnej szkoły ktoś zbudował sobie dom. Dzwonnice rozebrano, a dzwon zawieszono w kościele katolickim w Rużu. Podobno na cmentarzu urządzono pastwisko dla krów.
Ludzie
Kantorzy (zarazem nauczyciele): Michael Harbart, Karl Brese, Paul Wojtke, Michael Grapatin, Paul Ratzlaff (1824-1858), Jacob Grapatin.
Nauczyciele od 1892: August Ferchau, Heinrich Foth, Johann Eduard Behrendt, Emil Kliner, Hermann Matz, Alexander Treichel, Heinrich Rahn.
Inni: Edmund Krenz (nauczyciel w 1935 r.), Artur Blum, Jakub Erdman, Ferdynand Jobs, Paweł Neske - członkowie JDP ze Zbójenka, Arthur Jahnke
Rodziny o nazwiskach: Bitner, Brandt, Brischke, Cylze, Drawer, Gogolin, Gramze, Jahnke, Ludtke, Olams, Ott, Steinke, Wyze
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michaki-Rypin, Bydgoszcz, 1929, s. 9, 15.
- 2980 Neuburg, Meßtischblatt 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- Biogram Edumnda Krenza, http://wiki.wolhynien.net/index.php/KRENZ,_Edmund [dostep: 31.10.2014]
- Biogram Artura Jahnke, http://www.doolia.de/anzeigen/detail.php?A=95474654fe8e173db7a8.1988 [dostep: 31.10.2014]
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 22,
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII wieku (Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych), "Studia Płockie" 1986, t. XIV, s. 274.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 59-60, 67-69.
- M. Krajewski, W cieniu wojny i okupacji, Rypin: WTN, 1995, s. 26, 52, 61.
- Rozmowa z Hieronimem Lewandowskim, 07.08.2014 i 30.10.2014.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 164.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 523.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums in Rippin und Umgegend, Thorn: Landkreis Rippin, 1943.