Cmentarz ewangelicki - Zielonczyn
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy ul. Zielonej kilkadziesiąt metrów za cmentarzem ewangelickim, po prawej stronie drogi patrząc w kierunku przystanku PKP Zielonczyn. Z drogi krajowej nr 10 skręcamy w lewo za drogowskazem i po ok. 800 metrach mamy skrzyżowanie, a naprzeciwko cmentarz katolicki. Na tym skrzyżowaniu (ul. Zielona) skręcamy w prawo i po niecałych 100 metrach mamy po prawej stronie brązowe ogrodzenie, za którym rośnie m. in. duży świerk. Tu jest cmentarz sąsiadujący od południa z drogą, którą dojechaliśmy, a z pozostałych stron z terenem gospodarstw domowych.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
pocz. XX w. |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Kruszyn (od 1908), Sicienko (1856-1908), przedtem Bydgoszcz |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,16ha |
| Nr działki |
na terenie działki nr 44 |
| Kształt |
czworokąt zbliżony do równoległoboku |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
pocz. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja |
? |
| Zagrożenia |
dewastacja, likwidacja całkowita, śmieci |
| Stan zachowania |
ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1945?, częściowo likwidowane nagrobki w roku ???? |
Cmentarza nie ma na mapach z 1878, 1893, 1900. Kolejne dostępne mapy, na których jest zaznaczony pochodzą z lat 30. XX w.
Wydaje się, że większość nagrobków zlikwidowano o czym świadczy trawiasty teren z nagrobkami jedynie w narożach obiektu.
Roślinność
| Drzewa |
świerk, klon, brzoza, dąb, … |
| Krzewy |
lilak, … |
| Inne |
trawa, … |
Brak pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Krzyże |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
>10 |
I poł. XX w |
lastryko, beton |
- |
| Mogiły ziemne |
TAK |
- |
- |
- |
- |
| Obeliski |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Postumenty |
TAK |
>4 |
I poł. XX w. |
lastryko, beton, granit |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty pionowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| RAZEM |
> 10 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
TAK |
- |
II poł. XX w. |
metal |
od strony ulicy siatka ogrodzeniowa, od strony gospodarstw prywatne ogrodzenia i blacha falista |
| Brama |
TAK |
1 |
II poł. XX w. |
metal |
furtka od ogrodzenia |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
Brak danych o pochówkach osób znanych i szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015; fot. Violetta Badziągowska, 2017;
Galeria zdjęć
fot. Violetta Badziągowska, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
Renowacja
Autorką inicjatywy porządkowania cmentarza w 2017 jest sołtyska, Pani Violetta Badziągowska. W pracach biorą udział harcerze z SP im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kruszynie, UG w Sicienku oraz mieszkańcy wsi. Do tej pory przeprowadzono wycinkę zbędnej roślinności, uprzątnięto śmieci i wygrabiono liście. Część nagrobków została oczyszczona. Niebawem pojawi się także alejka prowadząca do kamienia z tablicą pamiątkową. Za prace brukarskie odpowiedzialna jest firma Posbud z Sicienka. Uroczystość zostanie zwieńczona nabożeństwem ekumenicznym zaplanowanym na maj 2017.
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
Osadnictwo w Zielonczynie
Historia
Z administracyjnego punktu widzenia wieś o nazwie Zielonczyn istnieje od 21 marca 1863 roku. Tego dnia bydgoskie władze regencyjne zatwierdziły wyodrębnienie Kolonii Strzelewo z majątku Strzelewo i nadały jej status gminy wiejskiej o nazwie Gruneberg (potem Grünberg). A zatem genezy wsi należy upatrywać w powstaniu wspomnianej kolonii. Według Wikipedii powołującej się na niemieckie opisy wsi sporządzonych na zlecenie bydgoskiego inspektoratu szkolnego, Kolonia Strzelewo powstała w 1848 z inicjatywy właściciela majątku Strzelewo, Konstantego Bnińskiego, który wydzielił 10 morgów ziemi dla rodzin polskich i niemieckich. We wspomnianym opisie Strzelewa i Zielonczyna nie dopatrzyłem się bądź nie potrafiłem odczytać takiej informacji, lecz Dziennik Urzędowy Regencji Bydgoskiej z 1848 zamieszcza ogłoszenie strzeleckiego dominium o chęci wydzierżawienia lub kupna 20-25 morgowych działek łąk ciągnących się od Kanału Bydgoskiego po bory strzeleckie i kruszyńskie. Czynsz ustalono na 12 talarów i 10 srebrnych groszy za morgę, płatny po dwóch latach z możliwością wykupu na własność. Dniem spisania kontraktu miał być 27 marca 1848. Najprawdopodobniej wtedy powstała nowa osada zwana Kolonia Strzelewo. Wcześniejsze spisy miejscowości z 1833 i 1846 nie wymieniają jej. Nie zaznaczono kolonii również na mapie ówczesnego powiatu bydgoskiego wydanej w 1848 (dane do mapy zbierano zapewne wcześniej).
Protestanci obecni byli na ziemiach należących do majątku Strzelewo już przynajmniej w 1745. Wspomina o tym wizytacja parafii rzymskokatolickiej w Dąbrówce Nowej wykonana przez dziekana bydgoskiego, ks. Lankiewicza na polecenie biskupa Walentego Czapskiego. Wówczas zamieszkiwali istniejący jeszcze w połowie XIX wieku folwark Siedlisko położony na południowy zachód od Strzelewa. Według dostępnych statystyk ilość ewangelików była największa w 1870 roku i wynosiła 54% mieszkańców. Potem systematycznie spadała. Przed wybuchem I wojny światowej ewangelicy liczyli 35% natomiast pierwszy polski spis powszechny z 1921 wykazał, ze liczyli 22% ludności wsi, której nazwa została spolszczona na Zielonczyn. Od 1908 Uczęszczali do parafii ewangelickiej w Kruszynie, uprzednio podlegając pod Sicienko. Nowy gmach szkoły ewangelickiej wybudowano na początku XX wieku, ale nie oznacza to, że przedtem taka placówka mogła nie istnieć.
Ludzie
Księga adresowa z 1906: Gollnik (gościniec, sklep), Pfefferkorn (wiatrak), Starkowski (stolarz, cieśla)
Księga strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Bzdawski, Dereczinski, Engel, Formanowski, Franz, Fritz, Gatzke, Karassek, Karwecki, Kempinski, Krawczak, Langhaus, Lindemann, Luneberg, Manthei, Miekczyński, Milbrandt, Mill, Nawrocki, Palicki, Pilarski, Przybylinski, Ritz, Schroder, Schulz, Splitt, Splittstößer, Stellmacher, Teske, Trawinski, Urban, Urtnowski, Wachowski, Werner, Wilczynski, Wojtaszewski, Wozny, Wyrzykowski, Zahn
Nauczyciel pomocniczy w 1921: Franciszek Onufreyczyk (szkoła katolicka)
Położna w 1924: Helena Kowalska (ur. 1891)
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Bentler (karczma), Gonia (murarz)
Księga adresowa z 1941: Neumann (gościniec), Świetlik (sklep, szewc)
Bibliografia:
- 2872 Slesin, Messtischblatt, 1:25 000, 1940.
- "Deutsche Rundschau in Polen", 1935, nr 70, s. 10.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 166.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 93.
- Dziennik Urzędowy Królewskiej Regencyi w Bydgoszczy, 1848, nr 5, s. 154.
- Dziennik Urzędowy Królewskiej Regencyi w Bydgoszczy, 1863, nr 14, s. 75.
- Dziennik Urzędowy Okręgu Szkolnego Poznańskiego, 1921, nr 4, s. 94.
- Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1888, s. 200-201.
- Gemeindelexikon für das Königreich Preussen… H. 5. Provinz Posen, Berlin, 1908, s. 16-17.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 2-3 (Reg. Bromberg).
- Gminny program opieki nad zabytkami gminy Sicienko na lata 2014-2017, Sicienko, 2013, s. 30, 50, http://bip.sicienko.pl/?app=uchwaly&nid=4342
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1496.
- W.Kujawski, Repetytorium Ksiąg Wizytacyjnych Diecezjii Kujasko-Pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, cz. 2: Wizytacje XVIII wieku, Z 1: Wizytacje pierwszej połowy XVIII wieku, "Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne", 1999, t. 71, s. 244.
- Opis miejscowości położonych w okolicy Bydgoszczy : Dąbrówka Nowa, Gogolinek, Goczeń, Gumnowice, Józefinki, Kruszyniec, Łochowice, Łochowo, Mochle, Nowaczkowo, Opławiec, Prądy, Samsieczno, Sicienko, Ślesin, Strzelewo, Szczutki, Tryszczyn, Trzemiętowo, Trzemiętówko, Wierzchucinek, Wojnowo, Wtelno, Zawada, Zielonczyn, rękopis dokonany na zlecenie Inspektoratu Szkolnego w Bydgoszczy, 1899-1905.
- Plan Odnowy Miejscowości Zielonczyn na lata 2010-2017, 2010.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 6.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 870.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sicienko. Cz. I, Sicienko, 2011, s. 47.
- Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społecznych,ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny Cz.VI Położne, 1939, s. 57.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 7.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 14-15.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 411.
