Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz na terenie zabudowanym, a dokładnie na terenie szkoły, na niewielkim wzniesieniu. Od wschodu ograniczony przez tereny gospodarstw domowych, od zachodu i południa przez plac szkolny, a od północy przez płot, za którym biegnie ul. Szkolna. W odległości nie mniej niż 20 m. znajduje się dawna szkoła ewangelicka (potem symultanna) pełniąca dziś funkcję biblioteki i świetlicy szkolnej.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Grabowiec (od 1893), przedtem Grębocin-Rogowo-Lubicz |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,23 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, 72 i kawałek 37/2 |
| Kształt | wielobok zbliżony do pięciokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
| Istniejąca dokumentacja | AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 573, Kommunal Friedhof in Zlotterie 1899-1904 |
| Zagrożenia | śmieci |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
W 1903 r. cmentarz przyjął status komunalnego, czyli stał się własnością wsi Złotoria.
Roślinność
| Drzewa | dąb |
| Krzewy | - |
| Inne | trawa |
Brak danych o istnieniu alei. Istnieje starodrzew. Jeden z dębów został uznany w 2004 r. za pomnik przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 3 | I ćw. XX w. | lastryko, piaskowiec, cegła | 2 zachowane (fot. 1 i 2, 2012) i do tego 1 ślad po mogile w postaci ceglanego podłoża (fot. 4, 2012) |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | - | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | postumenty pochodzące na pewno z cmentarza można znaleźć na terenie ogrodu jednego z gospodarstw. Nie wiadomo jednak czy pochodzą one z cm. ewangelickiego. (fot. 6, 2012). Prócz tego 1 ślad po postumencie na (fot. 3, 2012) |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 4 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | - | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2004 r. | beton, metal | znak informujący o pomniku przyrody |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono z powodu zlikwidowania niemal wszystkich nagrobków.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2012
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
fot. Anna Zglińska, 2011
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
Renowacja
Nie przeprowadzono z uwagi na usunięcie niemal wszystkich nagrobków. Jedna z mieszkanek Złotorii twierdzi, że jeszcze w latach 80. XX w. nagrobki stały. Relikty w postaci 2 mogił obmurowanych i 2 śladach po nagrobkach są widoczne do dziś, dlatego nie zaliczono cmentarza do kategorii tzw. zlikwidowanych. Mogiły zostały przysypane tak aby nie były nazbyt widoczne. Wyróżniony został jeden z dębów będący pomnikiem przyrody.
Cmentarz pomimo, że znajduje się na terenie szkolnym nie posiada żadnej tabliczki, która upamiętniałaby jego istnienie. Plan odnowy miejscowości Złotoria nie uwzględnił wśród działań aktywizujących lokalną społeczność na lata 2008-2015 takiego przedsięwzięcia.
W końcu 2014 r. podczas budowy hali sportowej cmentarz stał się składowiskiem materiałów budowlanych i odpadów. Urząd Gminy w Lubiczu zobligował wykonawcę do przeniesienia składowiska. Zgodnie z przyjętym planem zagospodarowania przestrzennego teren cmentarza podlega ochronie konserwatorskiej i jego teren nie może podlegać ani zabudowie ani też jakiemukolwiek użytkowaniu niezgodnemu z przeznaczeniem.
Osadnictwo w Złotorii
Historia
Dzieje Złotorii sięgają XIII w. W dokumentach po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1242 r. jako posiadłość biskupów kujawskich. Lokacja wsi na prawie niemieckim nastąpiła w 1262 r. Wówczas jej teren obejmował również obszary na prawym brzegu Drwęcy, które od co najmniej 1389 r. stały się osobną miejscowością później zwaną Kaszczorkiem. Usytuowanie Złotorii na granicy polsko-krzyżackiej prowadziło do wielu sporów i konfliktów. Kluczowy był oczywiście zamek w Złotorii wybudowany w 1343 r. na polecenie Kazimierza Wielkiego niedaleko ujścia Drwęcy do Wisły stanowiący bardzo ważny punkt strategiczny na ziemi dobrzyńskiej. Książę Władysław Opolczyk oddał warownię Krzyżakom, która została odkupiona przez Władysława Jagiełłę. Wskutek wojny polsko-krzyżackiej zamek zostaje najechany i zdobyty przez Krzyżaków, a potem zniszczony. Nigdy już nie został odbudowany. Ruiny istnieją do dziś. W 1411 r. na mocy I pokoju toruńskiego, odnośnie którego dokumenty przekazano na terenie Złotorii, wieś wraz z zamkiem przypadła Polakom. W okresie staropolskim połowa wsi należała do biskupów kujawskich, a połowa stała się królewszczyzną i siedzibą starostwa niegrodowego. Po włączeniu Złotorii w skład zaboru pruskiego nastąpiło zwiększenie liczebności ewangelickich mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Jednakże raczej przebywali oni tu już wcześniej gdyż Maercker wspomina o kontrakcie osadniczym zawartym w 1724 r. na 50 lat.
Ewangelicy mieli do dyspozycji szkołę ewangelicką założoną w poł. XIX w., późniejszy budynek z przełomu XIX i XX w. stoi do dziś i służy jako biblioteka mi świetlica szkolna. Do chwili powołania parafii ewangelickiej w Grabowcu w 1893 r. należeli do parafii Grębocin-Lubicz-Rogowo. W 1904 r. cmentarz ewangelicki stał się własnością wsi. W latach 80. XIX w. w Złotorii mieszkało 45% ewangelików. Pierwszy spis powszechny z 1921 r. podaje, że we wsi żyło 31% ewangelików. Ilość ta malała na skutek wyjazdów do Niemiec.
We wsi istniała także agentura pocztowa, karczma, młyn, most drewniany z 1893 przez Drwęcę (istnieje do dziś), strażnica wodna, cegielnia oraz oczywiście kościół rzymskokatolicki pw. Św. Wojciecha wybudowany w 1906 r. aczkolwiek budynek kościoła istniał już w XVIII w. i podlegał parafii Dobrzejewice. Mieszkańcom nieobce są tradycje flisackie.
Ludzie
Księga adresowa z 1912 r. wymienia następujące nazwiska: Anusiak (szyper - mieszkał na łodzi, robotnik), Asmus (handlarka), Bischoff (robotnik rolny), Blachowski (szyper), Borgis (nauczyciel), Dahmer (szyper, robotnik rolny), Drąszkowski (szewc), Drewek (robotnik rolny), Falkiewicz (rzeźnik), Finger (gospodarz rolny), Fritz (robotnik rolny), Grams (właściciel cegielni), Hampke (gospodarz rolny), Hollatz (położna), Jabs (gospodarz rolny), Jarocki (szyper), Jonas (listonosz), Karling (cieśla), Karmiński (kowal), Kelsch (właściciel młyna), Kiziński (szyper), Konczewski (gospodarz rolny), Konecki (robotnik rolny), Kowalski (gospodarz rolny, szyper), Krause (karczmarz), Krogolewski (szyper), Kruger (robotnik rolny), Kulwicki (gospodarz rolny), Ladermann (celnik), Lau (gospodarz rolny), Leichnitz (robotnik rolny), Lemański (handlarka, szyper), Liedtke (emeryt, gospodarz rolny), Lorenz (nauczyciel), Marciszewski (szyper), Marquardt (szyper), Maruszewski (gospodarz rolny), Mikołajewski (celnik), Murawski (robotnik rolny), Nowakowski (szyper), Olkiewicz (gospodarz rolny, rybak, handlarz), Otto (robotnik rolny), Pankratz (robotnik rolny), Papierkiewicz (gospodarz rolny), Prochnau (gospodarz rolny), Radtke (robotnik rolny), Rohde (robotnik rolny), Różycki (gospodarz rolny), Szefera (szyper), Schirrmacher (nauczyciel), Semrau (robotnik rolny), Słojkowski (gospodarz rolny), Sodtke (gospodarz rolny), Sonnenberg (gospodarz rolny, stolarz), Szczepanowski (rymarz), Szechowski (gospodzrz rolny), Tews (gospodarz rolny), Trziński (robotnik rolny, rybak), Wankiewicz (gospodarz rolny), Wichert (robotnik rolny), Witt (robotnik rolny), Zaworski (gospodarz rolny), Zeriadtke (robotnik rolny), Zettler (rybak, gospodarz rolny),
Lista strat z I wojny światowej: Anusiak, Bielitz, Buttler, Cettler, Dahmer, Duczyński, Elzkowski, Falkiewicz, Fenske, Fritz, Gonsiorowski, Hammermeister, Hinz, Jabs, Kalkowski, Kapiteine, Kempf, Konetzki, Kowalski, Kruger, Leischner, Lemanski, Liedtke, Makowski, Marciszewski, Marquardt, Makowski, Murawski, Nell, Nowakowski, Olkiewicz, Olszewski, Papierkiewicz, Piasecki, Piontkowski, Schmeling, Schulz, Semarau, Stuczinski, Szczepanowski, Szenkowski, Tafelski, Timm, Trzcinski, Wankiewicz, Wilamowicz, Witt, Zander, Zeriadtke, Zittlau, Zwierczynski
Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Wojciechowski (właściciel ziemski w Antoninie), Wosniewski (właściciel ziemski), Kaczorska (akuszerka), Kasperowicz (cieśla), Anusiak (sklep kolonialny, stolarz), Jabs (kowal), kamiński (kowal), Kwiatkowski (krawiec), Werle (młyn), Kremin (murarz), Falkiewicz (rzeźnik), Feldt (wyszynk), Blachowski (zajazd), Gawarkiewicz (zajazd)
Księga adresowa z 1941 r. wymienia następujące nazwiska: Ejankowski (piekarz), Neubauer (rzeźnik), Urbaniak (fryzjer), Hellwig (gościniec), Bojankowski (handlarz), Falkiewicz (młyn), Majewski (kowal), Sonnenberg (krawiec), Kowalski (szewc), Liedtke (szewc), Lau (stelmach)
Inne: Schneidereit, Gietz, Michael, Seeling, Feege, Lenz, Kutz
Bibliografia:
- 3078 Schillno, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940.
- Adressbuch für Thorn. Stadt und Land 1912, Thorn: Dombrowski, 1912.
- AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 573, Kommunal Friedhof in Zlotterie 1899-1904.
- Baza mieszkańców na Westpreussen.de, http://www.westpreussen.de/einwohner/index.php?m=search [dostęp: 15.01.2015]
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 163.
- H. Gertz, Fünf Dörfer im Kreis Thorn. Eine kleine Chronik. Drewenzwinkel, Neudorf, Schillno, Zlotterie, Grabowitz, Kompanie, Burghaslach: Selbstverlag 1995.
- S.Giziński, Złotoria w historii i legendzie. Rypin: Verbum, 1999.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 550-551.
- R. Heling, Die Evangelischen Kirchengemeinden in Ostpreussen und Westpreussen in den Pfarr-Almanachen von 1912 und 1913. Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 2000, s. 95.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1247.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 610-613.
- Plan Odnowy Miejscowości Złotoria, 2008.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 58.
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 291.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubicz. Część A: Uwarunowania zagospodarowania przestrzenego, Warszawa, 2011, s. 75-78. [dostęp: 15.01.2015]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 644-645.
- M. Wiśniewski, Cmentarz, czyli składowisko, blog "Kamień na kamieniu", wpis z 11.01.2015 r., https://kamiennakamieniu.wordpress.com/2015/01/11/cmentarz-czyli-skladowisko/ [dostęp: 15.01.2015]
- M. Wiśniewski, Składowisko zniknęło. Budki zostały, blog "Kamień na kamieniu", wpis z 25.01.2015 r., https://kamiennakamieniu.wordpress.com/2015/01/25/skladowisko-zniknelo-budki-zostaly/ [dostęp: 25.01.2015]