Cmentarz ewangelicki - Żółwin Mały

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

lE0KlkyAFAbJgn14MoNvMEGbQwnyVdyW9J2nh3GIcjNRJTWpP1oMReqlK992xkWE-IKHrxa9cCTPkQ=w320

Opis cmentarza

las.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony na południowo wschodnim skraju Bydgoszczy, przy ul. Prądocińskiej, w lesie, w odległości ok. 400 metrów na zachód od Leśnictwa Żółwin. Jadąc ul. Nowotoruńską w stronę Solca Kujawskiego dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. Plątnowską i tam skręcamy w prawo w las. Następnie na rozwidleniu w lewo, po ok. 80 metrach po lewej stronie mamy cmentarz (nie bezpośrednio przy drodze). Ze wszystkich stron sąsiaduje z lasem.

Podstawowe informacje
Data założenia IV ćw. XIX w. (po 1878)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Łęgnowo-Otorowo (od 1866), Bydgoszcz (od 1772-1866)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,11ha
Nr działki 8
Kształt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia splantowanie
Stan zachowania FATALNY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Po nałożeniu na siebie mapy starej i aktualnego zdjęcia satelitarnego widzimy, że cmentarz był pierwotnie większy. Część północno-wschodnia została zalesiona. Ponadto działka nr 8 jest większa niż dzisiejszy cmentarz. Ma 0,25 ha i jest zbliżona kształtem do trapezu - kształtu jakiego ma cmentarz na starej mapie.

Roślinność
Drzewa dąb, sosna, klon, …
Krzewy lilak, akacja, …
Inne konwalia, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieznany.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK >15 I poł. XX w. lastryko, beton w tym destrukty
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK > 7 I poł. XX w. lastryko, beton destrukty, potłuczone fragmenty
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 15 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Nie znaleziono.

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24

fot. Michał P. Wiśniewski, 2013

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5

Renowacja

Nie przeprowadzono. Część północno-wschodnia została splantowana i zalesiona.

Osadnictwo w Żółwinie Małym Wielkim

Historia

O istnieniu Żółwina pisano najwcześniej w początku XV wieku. Od samego początku posiadał status majątku szlacheckiego i najprawdopodobniej od samego początku był związany z majątkiem Czersko. Innymi słowy Żółwin był folwarkiem należącym do właścicieli dworu w Czersku. Najdawniejszym znanym właścicielem był Stanisław Witosławski (1573). W tym czasie miejscowość podlegała parafii katolickiej w… Lisewie Kościelnym. Olędrzy pojawili się w Żółwinie za sprawą wdowy po Stanisławie, Katarzyny Witosławskiej, która w 1605 roku zawarła układ z Wilhelmem Robinem ze Szkocji - mieszczaninem bydgoskim i odstąpiła mu 6 łanów, a ten sprowadził osadników. Przykład ten ilustruje, że w dobrach prywatnych osadnictwo emfiteutyczne dokonywane było także przez pośredników. W 1691 roku właścicielem Czerska, Żółwina, a także Plątnowa został Ignacy Gałecki. Wiadomo, że w dwóch ostatnich istniały w tym czasie karczmy natomiast olędrzy osadzeni w Plątnowie mieli obowiązek szarwarku wobec właściciela folwarku żółwińskiego. Zastanawiające jest czy czasem Żółwin nie był opuszczony w latach 1690-1714, gdyż w tym okresie nie dokonano żadnych chrztów mieszkańców Żółwina. Według opracowań po 1755 roku Gałecki wydzierżawił na 40 lat folwark żółwiński pewnemu olędrowi. Po zaborze dzierżawcą w 1773 był niejaki Erdmann Kurzhals, a w 1793 Jacob Schmidt (posiadający także Czersko i Plątnowo). Według danych z 1773 aż 90% mieszkańców było protestantami. Trudno powiedzieć kiedy wyodrębniono Żółwin Mały i Żółwin Wielki. Na mapie Schroettera (1798-1804) już są oby dwie jednostki. Mapa Gilly'ego z 1803 pokazuje tylko jedną miejscowość. W spisie statystycznym z 1818 oby dwie jednostki funkcjonują jako folwarki. W 1833 Żółwin Mały zamieszkiwany jest wyłącznie przez ewangelików, Żółwin Wielki ma 72% ewangelików. W 1846 włada nimi majorowa von Lippe. Kolejnym znanym właścicielem jest kupiec poznański Jaffa (od 1853). Szkoła ewangelicka dla dzieci z Żółwina (Małego i Wielkiego) mieści się w Otorowie. Od drugiej połowy XIX wieku większość mieszkańców folwarku Żółwin Wielki stanowią katolicy. Kolejne spisy statystyczne ukazują podział Żółwina pomiędzy inne jednostki administracyjne. W 1871 Żółwin Mały i karczma w Żółwinie Wielkim tworzą osobną osadę, Żółwin Wielki jest folwarkiem podległym domenie Czersku. W 1885 mamy jeszcze inna sytuację: Żółwin Mały i karczma w Wielkim podlegają Plątnowie, a folwark w Wielkim pozostaje w Czersku. Z niewiadomej przyczyny folwarku w Żółwinie Wielkim nie wyszczególniono w spisie w 1910. Natomiast po odzyskaniu niepodległości wedle pierwszego spisu powszechnego z 1921, Żółwin Mały jest osadą wiejską będącą częścią Plątnowa, Żółwin Mały folwark częścią Plątnowic, leśniczówka podlega nadleśnictwu Bartodzieje, a folwark Żółwin Wielki pod Wypaleniska. Jedynym znanym właścicielem z 1923 jest Paweł Jarociński. Po folwarku w Żółwinie Wielkim pozostały jedynie fragmenty fundamentów. Teren oby dwóch jednostek został przyłączony do miasta Bydgoszcz: Wielki w 1954, Mały wraz z Plątnowem w 1977

Ludzie

Nazwiska mieszkańców na podstawie chrztów z lat 1664-1772: Brack, Burn, Daniel, Dey, Eggert, Erdmann, Fandrey, Grun, Jeske, Krahn, Lorke, Otto, Schulz, Weber, Witt, Siebarth

Nazwiska mieszkańców z 1773: Andreas Raatz, Rabatta, Andreas Schireppe, Michael Brettin, Jakub Bauer, Peter Harwarth, Johannes Borke, Simon Otto, Lorenz

Lista strat z I wojny światowej: Beutler, Firchau, Guishard

Osoby, które wyjechały do Rzeszy po 1920: Minna Ruther

Bibliografia:

  1. 2974 Hopfengarten, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. A. C. Holsche, Der Netzdistrikt: ein Beitrage zur Länder und Völkerkunde mit statistischen Nachrichten, 1793, s. 199. comp.jpg
  3. Baza danych Geheimes Stadtarchiv Preußischer Kulturbesitz comp.jpg
  4. J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 423. comp.jpg
  5. Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung. 4, Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Posen und ihre Bevölkerung : nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. December 1871, Berlin, 1874, s. 172-173, 174. comp.jpg
  6. Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1888, s. 198, 206. comp.jpg
  7. Gemeindelexikon für das Königreich Preussen… H. 5. Provinz Posen, Berlin, 1908, s. 16, 21. comp.jpg
  8. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 6. (Reg. Bromberg). comp.jpg
  9. S. Kozierowski, Badanie nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. Tom II M-Z, Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1922, s. 563. comp.jpg
  10. Księga adresowa obywateli ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej. Wielkopolska i Pomorze, 1923, s. 5. comp.jpg
  11. A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I, Warszawa, 1883, s. 260. comp.jpg
  12. P. Rudolf, Z historii Solca Kujawskiego i okolicznych wsi, 2003, s. 39, 42, 43, 54, 55, 56, 67, 71, 99, 100, 103, 105, 135.
  13. E. Schmidt, Geschichte des Deutschtums in Lande Posen unter polnischer Herrschaft, Bromberg: Mitteler'lche Buchhandlung, 1904, s. 320-321. comp.jpg
  14. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 5, 6. comp.jpg
  15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 828. comp.jpg
  16. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 19. comp.jpg
  17. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 4. comp.jpg
  18. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 12-13. comp.jpg
  19. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 36-42, 254. comp.jpg
bydgoszczcmentarzewangelickioledrzyzolwinzolwin_maly
wersja strony: 2, ostatnia edycja: 06 Sep 2016 10:18
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License