Cmentarz mennonicko-ewangelicki - Sosnówka (gm. Grudziądz)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

NZ4S7Yja7ioOiSNJH5BC1Rdvm6fXUzSyPP2Nwx8XOpLbBBfVtUE9MWfGC7pKK6TlrGDd2wpvXQ7e3RVA2Qc=w320

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony przy głównej drodze biegnącej prze wieś, na wzniesieniu. Ok. 200 m. na zachód od dawnej szkoły ewangelickiej położonej również przy głównej drodze.

Podstawowe informacje
Data założenia najpóźniej 1618 r.
Wyznanie menonicko-ewangelicki
Ówczesna parafia Wielkie Łunawy (od 1855 r.), przedtem Chełmno, mennonici Sosnówka (od 1618 r.)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,52 ha
Nr działki 161
Kształt czworokąt zblizony do trapezu
Najstarszy zachowany nagrobek 1691 r. (w Muzeum Etnograficznym w Toruniu)
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania PRZECIĘTNY, Typ VIb
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa dąb, sosna, ?
Krzewy lilak, …
Inne ?

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Według karty cmentarza istnieją 2 krzyżujące się aleje.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK ? ? żeliwo -
Obejścia TAK ? ? beton, żeliwo
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? ? lastryko, beton, piaskowiec
Mogiły ziemne TAK - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK ? ? lastryko, beton, piaskowiec
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ponad 100 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - relikty
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -

Na cmentarzu chowani byli kapłani tutejszego zboru. Najstarszy pochówek 1691, 1836, 1861

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2012, 2013, 2015, 2018; Kornel Pleskot, 2017; H. Grecki, 1992.

Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2017

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47
{$caption}
fot. 48
{$caption}
fot. 49
{$caption}
fot. 50
{$caption}
fot. 51
{$caption}
fot. 52
{$caption}
fot. 53
{$caption}
fot. 54
{$caption}
fot. 55
{$caption}
fot. 56
{$caption}
fot. 57
{$caption}
fot. 58

fot. Michał P. Wiśniewski, 2013

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2

fot. Michał P. Wiśniewski, 2012

Zdjęcia nagrobków zabranych z cmentarza i umieszczonych w Muzeum Etnograficznym w Toruniu.

{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4

Karta cmentarza, oprac. H. Grecki, 1992

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20

Renowacja

W 1992 przeniesiono część nagrbków do Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Cmentarz nie znajduje się w rejestrze zabytków.
Renowację cmentarza przeprowadzono w 2011 r. z inicjatywy mieszkańców wsi oraz LGD Terra-Vistula Culmensis.

Osadnictwo w Sosnówce

Historia

Z całą pewnością król Zygmunt II August udzielił w 1553 menonitom prawa do osiedlania się na nadwiślańskich nizinach w okolicy Chełmna i to najprawdopodobniej właśnie w Sosnówce olędrzy osiedlili się jako pierwsi. Nie zachował się jednak pierwszy kontrakt, który zdradziłby rok zasiedlenia. Drugi kontrakt, w którym wzmiankowano istnienie pierwszego, podpisany został w 1595 roku pomiędzy radą miejską Chełmna, a 9 olędrami. O tym, że przybysze byli menonitami świadczą zapiski w późniejszych dokumentach. Prócz menonitów w Sosnówce osiedlili się morawscy huteryci (inna skrajna odmiana anababtyzmu). Według przywileju rada miejska Chełmna zapewniała materiały do budowy zagród, lecz zgodnie z ideą kontraktu emfiteutycznego zastrzegła sobie prawo do własności ziemi wydając ją w długoletnią dzierżawę czynszową. Osadnicy musieli sami zagospodarować ziemię, mieli mocno ograniczone prawo handlu i uprawiania rzemiosła (aby nie konkurować z mieszkańcami miasta) jednak drugim najważniejszym punktem była możliwość swobodnego praktykowania własnej religii, na co przystał również biskup chełmiński.
Już w 1570 roku wiadomo było, że istnieją dwa odłamy menonitów w Sosnówce. Pierwszy bardziej radykalny zwany staroflamandzkim (tzw. mała szkoła) i drugi bardziej liberalny zwany fryzyjskim (tzw. duża szkoła). Przymiotniki dobrze określają liczebność ich członków. Obie posiadały własnych nauczycieli i własne domy modlitwy. Pierwszą wzmiankę o istnieniu fryzyjskiego notujemy w 1618 roku - był to najstarszy, poświadczony, wolnostojący dom modlitwy menonitów w Polsce. Przyjmuje się, że w podobnym czasie powstał także dom modlitwy dla odłamu flamandzkiego. Spory doktrynalne i wynikające z nich kłótnie dotyczące życia codziennego były na porządku dziennym aczkolwiek już od pierwszej połowy XVIII wieku oba odłamy posiadał wspólny dom modlitwy zachowując jednak własnych kaznodziejów. Wiemy to za sprawą kaznodziejów przybyłych wraz z innymi menonitami do Sosnówki w 1727 roku, a wydalonymi z Królestwa Prus (dawne tereny Prus Książęcych). W tym czasie triumfy święciła kontrreformacja i ówczesny biskup chełmiński nakładał coraz większe opłaty za tolerowanie innowierców strasząc ich wydaleniem. Kaznodzieje, o których mowa powyżej skontaktowali się z menonitami w Amsterdamie, a ci pomogli przesyłając żądane sumy pieniężne. Nie zahamowało to jednak emigracji na bardziej przyjazne tereny, zwłaszcza członków odłamu staroflamandzkiego, których liczebność w 1719 wynosiła 48 dusz. W 1765 część menonitów z Sosnówki wyjechała do Nowej Marchii zasiedlając dzisiejsze okolice Drezdenka (Błotnica i Głęboczek). Nieco później, bo w 1776 nastąpiła kolejna faza emigracji, tym razem do Nowego Kazunia na Mazowszu, a związana była z represjami rządu pruskiego tuż po I zaborze. Restrykcyjna polityka pruska oraz ciągły spór z luteranami powodował następne coraz dalsze wyjazdy, na Wołyń w początku XIX wieku.
W 1849 oby dwa odłamy połączyły się tworząc wspólną kongregację. Staroflamandzki dom modlitwy stał się najprawdopodobniej budynkiem mieszkalnym i w późniejszym czasie został przebudowany. Fryzyjski dom modlitwy służył menonitom do 1945 roku. Sądząc z zachowanej fotografii również musiał zostać przebudowany. Niestety w latach 80. XX wieku został rozebrany.
Wiele przemawia za tym, że Sosnówka była pierwszą osadą menonicką na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Istnienie dwóch odłamów menonitów i związane z nimi praktyki religijne świadczą, że cmentarz mógł powstać jeszcze w XVI wieku. Nie wiadomo nic o istnieniu wilkierza dla Sosnówki, choć wsie sąsiednie jak Brankówka czy Rozgarty Chełmińskie posiadały takowe dokumenty.
W drugiej połowie XIX wieku liczebność protestantów w Sosnówce utrzymywała się na poziomie 90-95%. Tutejsi ewangelicy uczęszczali do parafii ewangelickiej w Wielkich Łunawach. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 roku Sosnówka liczyła 71% mieszkańców wyznania protestanckiego, a wśród nich 48 menonitów. Luteranie musieli być obecni już przed pierwszym zaborem. Zgodnie z wykazem nauczycieli ujętych w pruskim katastrze kontrybucyjnym z 1772/73 istniała tu także szkoła ewangelicka.

Ludzie

Olędrzy, którzy podpisali kontrakt w 1595: Joachim Michels, Peter Vogtt, Cornerls (starszy), Cornels (młodszy), Arend Jantsche, Franz von Lussenburgk, Johann von Lauben, Gregor Vogtt, Mathias Balzer

Lista strat w I wojnie światowej: Willy Franz, Eduard Karabiner, Otto Klutke, Hermann Machau, Hermann Winter

Nauczyciel w 1925: Adolf Marecki

Księga adresowa z 1928: Johann Bartel (właściciel ziemski, 73 ha), Ernst i Willi Franz (właściciele ziemscy, 65 ha), Johann Kliewer (właściciel ziemski, 54 ha)

Bibliografia:

  1. 2577 Sartowitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1900. comp.jpg
  2. S. Cackowski, Nauczyciele wiejscy województwa chełmińskiego w pruskim katastrze podatkowym z 1772/1773: przyczynek do historii szkolnictwa, "Acta Universitatis Nicolai Copernic. Historia", 1985, nr 20 (158), s. 154. comp.jpg
  3. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 203. comp.jpg
  4. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479. comp.jpg
  5. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 80-81. comp.jpg
  6. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 29. comp.jpg
  7. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1212. comp.jpg
  8. A. Mietz, Wiejskie cmentarze protestanckie w dolinie Wisły pod Chełmnem w XVII - XVIII w. Katalog cmentarzy [w:] Rocznik Grudziądzki t. XI. Grudziądz: Polskie Towarzystwo Historyczne, Muzeum w Grudziądzu, 1994, s. 175-205. comp.jpg
  9. K. Piernicki, Uczcili narodziny obelisku, "Nowości" z 15 lipca 2011 r. comp.jpg [dostęp: 04.11.2013]
  10. K. Podemska, Okolice Grudziądza. Potomkowie mennonitów szukają u nas swoich korzeni, "Gazeta Pomorska" z 09 lipca 2011 r. comp.jpg [dostęp: 04.11.2013]
  11. M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 17.
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 8. comp.jpg
  13. M. Słobodzian, reportaż Polskiego Radia Pomorza i Kujaw z 11 maja 2015. comp.jpg
  14. Sosnówka w internetowej encyklopedii anabaptystów GAMEO, https://gameo.org/index.php?title=Sch%C3%B6nsee_%28Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland%29
  15. Sosnówka w Mennonite Genealogy Adalberta Goertza comp.jpg
  16. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grudziądz, 2013, s. 19, 37, 91, 119-120, http://www.bip.grudziadz.lo.pl/?app=uchwaly&nid=2170&y=2013
  17. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XI, s. 94-95. comp.jpg
  18. M. Warchoł, Katalog domów modlitwy mennonitów na ziemiach polskich. Przyczynek do badań nad budownictwem sakralnym mennonitów, http://holland.org.pl/art.php?kat=art&dzial=polska&id=12_1
  19. H. Wiebe, Das Siedlungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Weissenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts, Marburg a. d. Lahn: Johann Gottfried Herder Institut, 1952, s. 8, 35, 47,
20112012201320142015201620172018cmentarzewangelickimennonicioledrzysosnowka
wersja strony: 121, ostatnia edycja: 29 Jun 2018 09:44
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License