Cmentarz poepidemiczny - Zębowo

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Epidemia | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony nieco na zachód od centrum wsi, przy drodze powiatowej nr 2037C Dobrzejewice - Świętosław - Mazowsze tuż przy skrzyżowaniu z drogą na Kuźniki. Od północy i zachodu graniczy z polem, od wschodu i południa ze wspomnianymi drogami.

Podstawowe informacje

Data założenia	1668 r.
Wyznanie	bezwyznaniowy-epidemiczny
Ówczesna parafia	-
Status	nieczynny
Powierzchnia	0,03ha
Nr działki	281
Kształt	trójkąt
Najstarszy zachowany nagrobek	brak
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	-
Stan zachowania	UPAMIĘTNIONY

Roślinność

Drzewa	brzoza, jesion
Krzewy	-
Inne	trawa

Brak alei. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Obejścia	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	1	1858 (1891)	piaskowiec	zakończony krzyżem z krucyfiksem
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Krzyż	TAK	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych z uwagi na nieodnalezienie nagrobków.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2013 (INS. 1-5);

---

Galeria zdjęć - fot. Michał P. Wiśniewski, 2013

fot. 1

fot. 2

---

Renowacja

W 2010 r. (albo jeszcze wcześniej) wycięto zbędną roślinność oraz zamontowano ogrodzenie. Napisy wymagają powtórnego poprawienia.

---

Epidemie w Zębowie

Epidemie dżumy, cholery i innych chorób zakaźnych dziesiątkowały ziemie dobrzyńską wielokrotnie. W XVII w. wielka epidemia dżumy miała miejsce w latach 1624-1625. Następne epidemie "czarnej śmierci" (nie można wykluczyć także pozostałych chorób: anginy, ospy, szkarlatyny, dezynterii) zbierały obfite żniwo w okresie potopu szwedzkiego: 1656, 1658. Również bezpośrednio po potopie zanotowano epidemie w 1660, 1662 i 1662 r., co w efekcie doprowadziło do wyludnienia niemal całej ziemi dobrzyńskiej. Pomór na skutek chorób zakaźnych notowano na tym terenie także w okresie wojny północnej. Zauważmy, że inskrypcja od strony zachodniej nie wspomina wprost o którą z epidemii się rozchodzi - wiadomo, że tyczy się okresu potopu i przywołuje ostatni rok panowania Jana Kazimierza, co wcale nie oznacza, że w wymienionym 1668 r. nawiedziła Zębowo epidemia. Autorzy inskrypcji odwołują się jedynie do tamtego okresu nie konkretyzując, jak chcą opracowania, jakoby tekst odnosił się do epidemii z 1658 r. Taka interpretacja spowodowana była złym przepisaniem daty.
Następna epidemia wspomniana na pomniku wystąpiła w 1831 r., kiedy to ziemie dobrzyńską oraz inne części Królestwa Polskiego nawiedziła cholera. W owym roku najcięższa, wracała jeszcze w latach: 1837, 1848-1849, 1852, 1855 czyniąc stopniowo coraz mniejsze spustoszenie. Skuteczniejsza opieka lekarska obniżała śmiertelność. Ostatni atak cholery na ziemi dobrzyńskiej nastąpił w 1895 r. Pomnik w Zębowie mówi wprost o epidemii z 1831 r. Tekst od strony południowej informuje nas o poświęceniu, czyli w domyśle powstaniu pomnika w 1858 r. Na cokole widnieje też data 1891 r. Może tu chodzić zarówno o przebudowanie pomnika, budowę istniejącego (być może pierwotny z 1858 r. był inny), jak i o zaznaczenie symboliczne kolejnej epidemii.
Poza wspomnianymi dwiema chorobami w grę mogła wchodzić także ospa. W XIX w. nastąpiły w Kongresówce dwie duże epidemie tej choroby, w latach 1860-1864 oraz w 1871-1872. Mało prawdopodobne aczkolwiek możliwe, że w tym miejscu chowano również ofiary grypy z 1918 r. - nigdy nie przeprowadzono badań archeologicznych. Na pomniku występują także inne późniejsze inskrypcje, można by rzec o charakterze dewastacyjnym. Zastanawia wystąpienie daty 1943. Przypadek?

---

Bibliografia:

1. Dorobek Franciszek, Epidemia cholery w Królestwie Polskim i guberni płockiej w 1848 r. [w:] Notatki Płockie, t. 24, 1979, z. 1, s. 25-36 .
2. Goździk Piotr Cholera w Królestwie Polskim w 1831 r., Warszawa, 1939.
3. Krajewski Mirosław, Mietz Andrzej, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej. Przewodnik bibliograficzny. Włocławek: WTN, 1996.
4. Lewandowski R., Epidemie cholery w powiecie lipnowskim, "Biuletyn Przewodnicki Zarządu Wojewódzkiego PTTK we Włocławku", 1985, nr 31, s. 5-8.
5. Mietz Aleksander, Zabytkowy cmentarz epidemiczny w Zębowie na ziemi dobrzyńskiej [w:] Ziemia Dobrzyńska 1992, t. II., s. 17 - 27
6. Namaczyńska Stanisława, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648-1696, Lwów 1937.
7. Nowosci 1992 nr 231 - sprawdzić

---

Lapidaria » powiat torunski » gmina Obrowo » Zębowo