Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na wschód od centrum wsi, przy drodze prowadzącej w kierunki wsi Suchary. Będąc w centrum Karnowa zwróconym w kierunku Karnówka (widzimy przed sobą biały trafator) skręcamy na wschód (w prawo). Cmentarz znajduje się ok. 1,2 km dalej, za torami kolejowymi, po lewej stronie drogi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1858 |
| Wyznanie | rzymskokatolicki |
| Ówczesna parafia | Nakło nad Notecią (od 1925 r. kościół pw. Stanisława Biskupa i Męczennika) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,17 ha |
| Nr działki | 236 |
| Kształt | kwadrat |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1858 (Jakub Hass) - upamiętniony krzyżem z tabliczką |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Porównując dzisiejszy obszar cmentarza z zaznaczonym na starej mapie widzimy, że pierwotnie był on dwukrotnie większy i miał kształt prostokąta. Nie wiadomo, czy na zaoranym terenie dokonano pochówków.
Roślinność
| Drzewa | kasztanowiec |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, pokrzywy, bluszcz |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 9 | XX-XXI | żelazo, drewno | krzyże przy mogiłach obmurowanych lub ziemnych |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >12 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Mogiły ziemne | TAK | >1 | I poł. XX w. | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 5 | IV ćw. XIX - I ćw. XX w | piaskowiec | w tym niekompletne |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ok. 20 | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | XX w. | kamień | kamienie polne tworzą obmurowanie |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o pochowanych tutaj osobach znanych lub szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Sławomir Sikorski, 2014
Galeria zdjęć
fot. Sławomir Sikorski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Członkowie rodziny Has dbają o nagrobki swoich zmarłych indywidualnie. Drewniane krzyże z tabliczkami zostały zamontowane w 2010 r. Mieszkańcy Karnowa chcieliby, aby cmentarz został ponownie otwarty.
Osadnictwo w Karnowie.
Historia
Po raz pierwszy wspomniane w 1405 r. W czasach staropolskich wieś Karnowo jako królewszczyzna była własnością starostwa nakielskiego. Z dokumentów nakielskiej parafii katolickiej wynika, że w 1607 r. jej proboszczem był niejaki ks. Adam z Karnowa (Adamus de Carnovo). Po I zaborze pruskim znalazło się w domenie Mrocza. Jak odnotował dziennik urzędowy regencji bydgoskiej, 16 kwietnia 1855 r. miał miejsce w Karnowie ogromny pożar, za który wypłacono w sumie 3383 talarów odszkodowania. W 1871 r. zniemczono nazwę na Wertheim. Po śmierci właściciela największego gospodarstwa Hermanna Birschela w 1902 r., wykupiła je komisja kolonizacyjna (w 1909) w celu rozparcelowania. Tuż przed I wojną światową powstała spółka melioracyjna, która dokonała melioracji wszystkich gruntów. Ponadto funkcjonowała cegielnia, stolarnia i kuźnia.
W dostępnych danych statystycznych mieszkańcy wyznania rzymskokatolickiego pojawiają się w 1860 r. Ich ilość systematycznie wzrasta. W pierwszym spisie powszechnym z 1921 r. zanotowano, że stanowili 48% mieszkańców Karnowa. Do 1939 r. ich liczba stale wzrasta. Katolicy z Karnowa podlegali nakielskiej parafii Św. Wawrzyńca, a od 1925 r. parafii pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Od 1935 r. działał tutaj oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Protestanci należeli do parafii ewangelickiej w Nakle, mieli jednak we wsi swoją kaplicę, której (wg Papsteina) dzwony ufundował Fryderyk Wilhelm III. Jeśli to prawda, to musiał być utworzony już w I poł. XIX w. Najprawdopodobniej przestała działać w dwudziestoleciu międzywojennym. Szkoła ewangelicka, stała się po odzyskaniu niepodległości polską szkołą powszechną.
Młodzież z Karnowa wzięła udział w "Dniu Konia" zorganizowanym w Nakle dnia 5 lipca 1936 r. gdzie odtańczyła kujawiaka. W czasie II wojnie światowej, jak niemal we wszystkich miejscowościach Krajny, Polaków wysiedlono albo zabito, a ich gospodarstwa zajmowali sprowadzeni z Besarabii Niemcy. W Karnowie zostało jednak 6 gospodarstw zasiedlonych przez polskie rodziny.
Ludzie
Najstarsze rody: Dietrich, Hass, Köbnick, Marohn, Priewe, Schmidt, Wallner, Ziegenhagen
Księga majątków ziemskich z 1913 r.: K. Hass, J. Köbnick, F. Schmidt, O. Schmidt,
Spis strat z I wojny światowej: Baranowski, Bembuista (Bembnista), Blessin, Blümke, Bohm, Braun, Dahlke, Ebert, Fröter, Gallas, Harwarth, Hass, Höft, Knuth, Kowalkowski, Krüger, Kujawa, Lenz, Menke, Mickoldagsch, Müller, Najdoch, Obruszkiewicz, Pich, Polgesek, Radünz, Ritter, Wegner, Wilczynski, Zellmer (Zillmer), Zilinski (Zielinski)
Optanci na rzecz Niemiec, który majątki zostały przekazane do Głównego Urzędu Likwidacyjnego w celu sprzedarzy: H. Engelke, F. Luebkemann, W. Luebkemann
Księga adresowa z 1928 r.: L. Bigalke, J. Has, F. Schmidt, O. Schmidt, F. Peters (kowal), P. Reinhold (krawiec), J. Witkowicz (szewc), H. Schülke (wiatrak), W. Umerlee (gospoda)
Księga adresowa z 1941 r.: Ummerke (gospoda, sklep)
Zginęli w II wojnie światowej: H. Launhardt, G. Söhn
Zginęli w 1945 r.: M. Bigalke, G. Krumm, W. Krumm, J. Launhardt, A. Schülke, O. Sternke, G. Uniewski, H. Uniewski
Nazwiska mieszkańców w 1945 r.: Kunz (Besarabia), Muller, Markus, Manthey, Launhard, Ewald, Schulke (młynarz), Reddmann, Ruschinski (Besarabia), Krumm, Hahne, Hafner (Besarabia), Volk (Besarabia), Hermann (Besarabia), Sohn (Besarabia), Kobnick, Schonfeld (nauczyciel), Ulrich (krawcowa), Dietrich, Sternke, Schmidt, Emmelesche,
Inne:
Walerian Górski
Jan Fritz Lenz (maturzysta z 1932 r. w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Bydgoszczy)
Roman Dettloff (pierwszy polski sołtys Karnowa do 1936 r.)
Eugeniusz Górski (1931)
W. Górski (1934)
Szcześniak (1930)
Szyper (1927)
AP Poznań: Iwanowski, Kirski, Żuchelkowska, Franaś, Kluska, Drychta, Koliński, Has, Launhardt
Nauczyciele: Gustaw Duffert (do 1920), Maria Hassówna (1920-1921), Joachim Świtalski (1921-?), Stanisława Pisarzówna (1927-?), Tadeusz Pawelski (1927), Bronisław Lisowski (1927-1932),
Bibliografia:
- 2871 Nakel a. d. Netze, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- Amtsblatt der Königlichen Preussischen Regierung zu Bromberg z 03.10.1856, nr. 40, s. 480.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 159.
- "Gazeta Bydgoska" z 26.10.1927 r., nr 246, s. 4.
- "Gazeta Bydgoska" z 02.08.1930 r., nr 177, s. 5.
- "Gazeta Bydgoska" z 02.04.1931 r., nr 74, s. 8.
- "Gazeta Sępoleńska" z 25.08.1928 r., nr 96, s. 3.
- K. J. Hładykiewicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów, 1932 r., s. 245.
- Krajna i Nakło. Studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, Nakło, 1926, s. 104, 131, 140, 144.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1325.
- "Młody Hufiec" 1935, nr 7, s. 112.
- "Orędownik" z 16.02.1909 r., nr 37, s. 2.
- "Pałuczanin" z 12.01.1936 r., nr 5, s. 5.
- "Pałuczanin. Ilustrowany Kurier" z 09.07.1936 r., nr 82, s. 8.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 319-321.
- "Pielgrzym" z 05.09.1925 r., nr 107, s. 2.
- "Poradnik Gospodarski" z 26.08.1923 r., nr 34, s. 283.
- E. Seyfert, Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, Leipzig: Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung, 1913, s. 266-267.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 122.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 237-238. (jako Wertheim)
- Trzecie sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego w Bydgoszczy za lata od 1929 do 1932 ze szczególnym uwzględnieniem roku szkolnego 1931/32, Bydgoszcz, 1932, dział XIa, s. 17.