Cmentarz rzymskokatolicki - Przyłęki (Górki)

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony na terenie zalesionym, przy krańcu ul. Przysieckiego, naprzeciwko miejsca gdzie do niedawna stał budynek niedokończonej rzeźni. Od czynnego cmentarza rzymskokatolickiego należy jechać ok. 300 metrów na północ w stronę S10.

Podstawowe informacje

Data założenia	między 1896, a 1911 (prawdopodobniej już w XX w.)
Wyznanie	rzymskokatolicki
Ówczesna parafia	Brzoza-Przyłęki (od 1924), Bydgoszcz (do 1924), od 1914 odbywały się msze w Przyłękach
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,40ha
Nr działki	21/3
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	I ćw. XX w.
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	likwidacja części cmentarza, dewastacja
Stan zachowania	UPORZĄDKOWANY, typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji	?, -

Roślinność

Drzewa	dąb, sosna, brzoza, …
Krzewy	lilak, iglaki …
Inne	trawa, …

Brak pomników przyrody. Układ czytelny. Utworzono aleję.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	TAK	4	I poł. XX w.	beton, drewno
Mogiły obmurowane z postumentem	TAK	11	I i II poł XX w.	beton, lastryko, drewno	w tym 3 z krzyżem drewnianym i 1 z lastrykowym
Mogiły ziemne	TAK	11	I poł. XX w	-	w tym 4 znaczone krzyżem
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	2	?	metal, beton	oparty o drzewo i bez jednego ramienia ustawiony przy dużym krzyżu
Postumenty	TAK	1	I p. XX w.	beton	-
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	29 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	TAK	-	2010	siatka ogrodzeniowa	-
Brama	TAK	1	201	metal	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	2	2010	drewno, beton	krzyż, figurka Jezusa

Inskrypcje

---

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. 32

fot. 33

fot. 34

fot. 35

---

Renowacja

Inicjatorem porządkowania cmentarza był proboszcz parafii Wniebowzięcia NMP, ks. Zdzisław Lahutta. Wykonawcami byli mieszkańcy Przyłęk. Wykarczowano krzaki wraz z korzeniami, utworzono ogrodzenie z furtką, wytyczono alejkę do krzyża. Nagrobki zostały umyte i złożone. Niestety niektóre zostały zdemontowane - być może na życzenie rodzin. Nie wiadomo też co stało się z figurką, gdyż ta która stoi pod krzyżem jest inna. Jednak największym mankamentem jest nieogrodzenie terenu całego cmentarza albowiem teren przylegający od południa to również miejsce wiecznego spoczynku.

---

Osadnictwo w Przyłękach (Górkach)

Historia

Najstarsza wzmianka o Przyłękach pochodzi z 1539 roku. Był to majątek prywatny. W okresie III wojny północnej Przyłęki wzmiankowane są jako puste. Właścicielami Przyłęk od przynajmniej 1789 do przynajmniej 1807 byli Przysieccy. Spis statystyczny z 1819 określa Przyłęki jako majątek i wieś, do którego należał również folwark Ostrów i folwark Górki. O ile w Przyłękach jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku większość mieszkańców była wyznania katolickiego, o tyle w Górkach i Ostrowiu dominowali ewangelicy. Ilość katolickich mieszkańców stopniowo spada z 57% w 1833 do 35% w 1910. Co ciekawe ten ostatni spis podaje dość sporą odsetek katolików niemieckich - 30% z 35% w ogóle. Najprawdopodobniej byli to zniemczeni Polacy.
Do 1924 właściwą parafią dla katolików z Przyłęk była bydgoska fara. W wyniku dekretu arcybiskupa Edmunda Dalbora powstało 5 nowych parafii,w tym parafia NMP Brzoza-Przyłęki. Stanisław Płotkowski, redaktor monografii gminy Białe Błota. Wczoraj - dziś - jutro (1998), twierdzi, że obecny kościół był pierwotnie świątynią ewangelicką. Niestety nie udało mi się zapoznać z tą książką. Z kolei Jacek Rakoczy, redaktor książki Białe Błota. Ocalić od zapomnienia (2006) pomija tą kwestię. Według Łukasza Myszki, który nakreślił dzieje parafii w książce Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego do 2002 roku (2006), pierwotnie za kościół służyła kaplica wybudowana w 1915. Również zasób akt Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie zdaje się potwierdzać, że mamy do czynienia z kaplicą rzymskokatolicką (AAG, AKM II, sygn. 3 Kaplica w Przyłękach, 1915-1919; AAG AP 84, sygn 425 Kaplica Przyłęki, 1913-1947). Doniesienia prasowe mówią z kolei, że pierwsze nabożeństwa miały miejsce już w marcu 1914 w miejscowej szkole. Proboszcz fary, ks. Becker prowadził liturgię po niemiecku i polsku, kazania zaś głosił po niemiecku. W 1937 oddano do użytku kościół w Brzozie, a kaplica w Przyłękach stała się filiałem. Dopiero w 2009 kaplica została wyniesiona do rangi samodzielnej parafii pw Wniebowzięcia NMP.

Ludzie

Księga adresowa z 1906 (Przyłęki): Gadaszewski (zajazd, wiatrak), Kopp (kowal), Leu (szewc), Lewandowski (szewc), Pries (mleczarnia), Siwiński (stelmach), Stenzel (zajazd), Strohschein (zajazd), Szynka (kowal),

Lista strat z I wojny światowej (Dziewianowo): Buschkiewitz, Ebel, Gahlke, Kriesel

Księga adresowa Polski z 1928 (Przyłęki): Bamke (murarz), Fellmuth (handel bydłem, rzeźnik), Gaworzewski (zakład mleczarski, wiatrak), Gąsiorowski (fryzjer), Godaszewski (zajazd), Janowicz (handel bydłem), Koepp (kowal), Malicki (wyszynk trunków), Polley (koszykarz), Siwiński (kołodziej), Snelewski (szewc), Szynka (kowal), Szypuła (murarz), Thiede (rzeźnik)

---

Bibliografia:

1. 2973 Zielonke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
2. J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 424.
3. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 125.
4. "Dziennik Bydgoski" z 31.03.1914, nr 74, s. 1.
5. "Gazeta Bydgoska" z 07.05.1924, nr 106, s. 4.
6. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 180.
7. K. J. Hładyłowicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów: Kasa im. Rektora J. Mianowskiego, 1932, s. 239.
8. Z. Jarkiewicz, Dekret ks. kardynała Edmunda Dalbora z 1924 r. o podziale parafii rzymskokatolickich w Bydgoszczy, "Kronika Bydgoska", 1992, t. 14, s. 275-279.
9. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1436.
10. Ł. Myszka, Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego do 2002 roku, 2006, s. 123.
11. A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I, Warszawa, 1883, s. 255.
12. Przyłęki na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Przy%C5%82%C4%99ki_(wojew%C3%B3dztwo_kujawsko-pomorskie)
13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, 1926, s. 5.
14. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Białe Błota, 2016, s. 46.
15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 217.
16. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 18.
17. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 6.
18. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 4-5.
19. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 48-49.
20. Zryw serca w Przyłękach, "Express Bydgoski", wyd. internetowe z 06.01.2010, http://www.expressbydgoski.pl/archiwum/a/zryw-serca-w-przylekach,11177852/
21. F. Żmudziński, Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772, BTN, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, Seria C, Nr 13, Prace Komisji Historii, t. 9, 1973, s. 103, 104.

---

Lapidaria » powiat bydgoski » gmina Białe Błota » Przyłęki (Górki)