Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz położony na terenie zalesionym, przy krańcu ul. Przysieckiego, naprzeciwko miejsca gdzie do niedawna stał budynek niedokończonej rzeźni. Od czynnego cmentarza rzymskokatolickiego należy jechać ok. 300 metrów na północ w stronę S10.
Podstawowe informacje
Data założenia | między 1896, a 1911 (prawdopodobniej już w XX w.) |
Wyznanie | rzymskokatolicki |
Ówczesna parafia | Brzoza-Przyłęki (od 1924), Bydgoszcz (do 1924), od 1914 odbywały się msze w Przyłękach |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,40ha |
Nr działki | 21/3 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | I ćw. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | likwidacja części cmentarza, dewastacja |
Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, typ VIa |
Data zamknięcia, likwidacji | ?, - |
Roślinność
Drzewa | dąb, sosna, brzoza, … |
Krzewy | lilak, iglaki … |
Inne | trawa, … |
Brak pomników przyrody. Układ czytelny. Utworzono aleję.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mogiły obmurowane | TAK | 4 | I poł. XX w. | beton, drewno | |
Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 11 | I i II poł XX w. | beton, lastryko, drewno | w tym 3 z krzyżem drewnianym i 1 z lastrykowym |
Mogiły ziemne | TAK | 11 | I poł. XX w | - | w tym 4 znaczone krzyżem |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | TAK | 2 | ? | metal, beton | oparty o drzewo i bez jednego ramienia ustawiony przy dużym krzyżu |
Postumenty | TAK | 1 | I p. XX w. | beton | - |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
RAZEM | 29 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | 2010 | siatka ogrodzeniowa | - |
Brama | TAK | 1 | 201 | metal | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 2 | 2010 | drewno, beton | krzyż, figurka Jezusa |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
Renowacja
Inicjatorem porządkowania cmentarza był proboszcz parafii Wniebowzięcia NMP, ks. Zdzisław Lahutta. Wykonawcami byli mieszkańcy Przyłęk. Wykarczowano krzaki wraz z korzeniami, utworzono ogrodzenie z furtką, wytyczono alejkę do krzyża. Nagrobki zostały umyte i złożone. Niestety niektóre zostały zdemontowane - być może na życzenie rodzin. Nie wiadomo też co stało się z figurką, gdyż ta która stoi pod krzyżem jest inna. Jednak największym mankamentem jest nieogrodzenie terenu całego cmentarza albowiem teren przylegający od południa to również miejsce wiecznego spoczynku.
Osadnictwo w Przyłękach (Górkach)
Historia
Najstarsza wzmianka o Przyłękach pochodzi z 1539 roku. Był to majątek prywatny. W okresie III wojny północnej Przyłęki wzmiankowane są jako puste. Właścicielami Przyłęk od przynajmniej 1789 do przynajmniej 1807 byli Przysieccy. Spis statystyczny z 1819 określa Przyłęki jako majątek i wieś, do którego należał również folwark Ostrów i folwark Górki. O ile w Przyłękach jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku większość mieszkańców była wyznania katolickiego, o tyle w Górkach i Ostrowiu dominowali ewangelicy. Ilość katolickich mieszkańców stopniowo spada z 57% w 1833 do 35% w 1910. Co ciekawe ten ostatni spis podaje dość sporą odsetek katolików niemieckich - 30% z 35% w ogóle. Najprawdopodobniej byli to zniemczeni Polacy.
Do 1924 właściwą parafią dla katolików z Przyłęk była bydgoska fara. W wyniku dekretu arcybiskupa Edmunda Dalbora powstało 5 nowych parafii,w tym parafia NMP Brzoza-Przyłęki. Stanisław Płotkowski, redaktor monografii gminy Białe Błota. Wczoraj - dziś - jutro (1998), twierdzi, że obecny kościół był pierwotnie świątynią ewangelicką. Niestety nie udało mi się zapoznać z tą książką. Z kolei Jacek Rakoczy, redaktor książki Białe Błota. Ocalić od zapomnienia (2006) pomija tą kwestię. Według Łukasza Myszki, który nakreślił dzieje parafii w książce Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego do 2002 roku (2006), pierwotnie za kościół służyła kaplica wybudowana w 1915. Również zasób akt Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie zdaje się potwierdzać, że mamy do czynienia z kaplicą rzymskokatolicką (AAG, AKM II, sygn. 3 Kaplica w Przyłękach, 1915-1919; AAG AP 84, sygn 425 Kaplica Przyłęki, 1913-1947). Doniesienia prasowe mówią z kolei, że pierwsze nabożeństwa miały miejsce już w marcu 1914 w miejscowej szkole. Proboszcz fary, ks. Becker prowadził liturgię po niemiecku i polsku, kazania zaś głosił po niemiecku. W 1937 oddano do użytku kościół w Brzozie, a kaplica w Przyłękach stała się filiałem. Dopiero w 2009 kaplica została wyniesiona do rangi samodzielnej parafii pw Wniebowzięcia NMP.
Ludzie
Księga adresowa z 1906 (Przyłęki): Gadaszewski (zajazd, wiatrak), Kopp (kowal), Leu (szewc), Lewandowski (szewc), Pries (mleczarnia), Siwiński (stelmach), Stenzel (zajazd), Strohschein (zajazd), Szynka (kowal),
Lista strat z I wojny światowej (Dziewianowo): Buschkiewitz, Ebel, Gahlke, Kriesel
Księga adresowa Polski z 1928 (Przyłęki): Bamke (murarz), Fellmuth (handel bydłem, rzeźnik), Gaworzewski (zakład mleczarski, wiatrak), Gąsiorowski (fryzjer), Godaszewski (zajazd), Janowicz (handel bydłem), Koepp (kowal), Malicki (wyszynk trunków), Polley (koszykarz), Siwiński (kołodziej), Snelewski (szewc), Szynka (kowal), Szypuła (murarz), Thiede (rzeźnik)
Bibliografia:
- 2973 Zielonke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 424.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 125.
- "Dziennik Bydgoski" z 31.03.1914, nr 74, s. 1.
- "Gazeta Bydgoska" z 07.05.1924, nr 106, s. 4.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 180.
- K. J. Hładyłowicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów: Kasa im. Rektora J. Mianowskiego, 1932, s. 239.
- Z. Jarkiewicz, Dekret ks. kardynała Edmunda Dalbora z 1924 r. o podziale parafii rzymskokatolickich w Bydgoszczy, "Kronika Bydgoska", 1992, t. 14, s. 275-279.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1436.
- Ł. Myszka, Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego do 2002 roku, 2006, s. 123.
- A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I, Warszawa, 1883, s. 255.
- Przyłęki na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Przy%C5%82%C4%99ki_(wojew%C3%B3dztwo_kujawsko-pomorskie)
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, 1926, s. 5.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Białe Błota, 2016, s. 46.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 217.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 18.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 6.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 4-5.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 48-49.
- Zryw serca w Przyłękach, "Express Bydgoski", wyd. internetowe z 06.01.2010, http://www.expressbydgoski.pl/archiwum/a/zryw-serca-w-przylekach,11177852/
- F. Żmudziński, Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772, BTN, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, Seria C, Nr 13, Prace Komisji Historii, t. 9, 1973, s. 103, 104.