Cmentarz staroluterański - Przedmieście Chełminskie

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony na Osiedlu Młodych przy ul. Matejki 43a, ok. 50 m. na południowy zachód od cmentarza Św. Jerzego.Od północy, wschodu i zachodu sąsiaduje z budynkami mieszkalnymi, a od południa z garażami. Cmentarz ma status parku o nazwie: Skwer Inwalidów Wojennych.

Podstawowe informacje

Data założenia	1854
Wyznanie	staroluterański
Ówczesna parafia	Toruń
Status	nieistniejący
Powierzchnia	~0,34ha
Nr działki	207 i 208
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1921
Istniejąca dokumentacja	E. Buze, I. Kurowska, M. Krużyńska, Inwentaryzacja i projekt uporządkowania dawnego cmentarza staroluterańskiego i fragmentu części ewangelickiej cmentarza Św. Jerzego w Toruniu, Toruń, 1996; Karta Cmentarza, oprac. Ewa Jaszewska, Magdalena Bartoś, 1988; Karta Cmentarza, oprac. Henryk Grecki, 1994; E. Piskorska, Cmentarz parafii ewangelicko-augsburskiej przy ul. Matejki. Dokumentacja naukowo-historyczna, Toruń, 1976, mps.
Zagrożenia	śmieci, zanieczyszczenia biologiczne
Stan zachowania	LAPIDARIUM, Typ IIb
Data zamknięcia, likwidacji	co najmniej 1962, 1992 (faktycznie 1997)

Cmentarz wpisany do rejestru zabytków, nr rej. A/552 z 09.05.1991 r.

Roślinność

Drzewa	klon pospolity, brzoza brodawkowata, kasztanowiec biały, lipa drobnolistna, daglezja zielona, robinia biała
Krzewy	lilak pospolity, żywotnik, tawuła van Houtte’a
Inne	trawa

Całość czytelna. Na terenie cmentarza istnieje układ ścieżek, który nie odpowiada do końca dawnemu układowi alejek cmentarnych.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Obejścia	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	w północno-wschodnim rogu przy schodach mamy ułamany betonowy słupek mogący stanowić fragment dawnego ogrodzenia, identyczny jest w południowo-wschodnim rogu
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	1	2011	kamień, metal	kamień z tabliczką informującą o obowiązującej od 2011 nazwie skweru

Powyższe zestawienie odnosi się do obecnego stanu terenu po cmentarzu staroluterańskim, a nie do lapidarium umieszczonym na cmentarzu Św. Jerzego.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2012, 2013, 2015, 2016; Tymoteusz Słowikowski 2013, 2014, 2016

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

^{fot. 44}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2013;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2012;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

fot. Tomasz Kowalski, 2010;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

MKZ w Toruniu, oprac. H. Grecki, 1994;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

fot. Alicja Piotrowska, 1992;

^{fot. 1}

MKZ w Toruniu, oprac. E. Jaszewska, M. Bartoś, 1988;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

fot. Władysław Najder, 1976 (dzięki uprzejmości MKZ w Toruniu)

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

Historia cmentarza

Cmentarz założono w 1854 r. po kilkunastoletnich staraniach gminy staroluterańskiej o własne miejsce pochówku. W 1947 r. przeszedł we władanie gminy ewangelicko-augsburskiej, dlatego też w późniejszych dokumentach nazywany jest ewangelicko-augsburskim, lecz jest to niepoprawna nazwa. Pochówki trwały co najmniej do 1962 r. Cztery lata później prasa napominała o jego likwidacji. Pozbawiony opieki stał się obiektem dewastacji i źródłem surowca pod nowe nagrobki. Istnieją legendy jakoby nagrobki z cennego czarnego kamienia i marmuru załadowano do dwóch wagonów i wywieziono do zużycia przy odbudowie Warszawy i na jej cmentarzach (inf. od wielopokoleniowej rodziny kamieniarzy w Toruniu). W 1991 roku cmentarz wpisano do rejestru zabytków. Władze miasta podjęły oficjalną decyzję o jego likwidacji w 1992 r. i przekształciły w skwer pod koniec grudnia 1997. Większość z ocalonych nagrobków została przeniesiona na pobliski cmentarz Św. Jerzego. Przy zachodniej krawędzi utworzono lapidarium. W 2011 r., w święto niepodległości, teren dawnego cmentarza przemianowano na Skwer Inwalidów Wojennych.
W chwili obecnej nie ma śladu po tym, że kiedyś w tym miejscu znajdował się cmentarz, a pod ziemią znajdują się pochówki. Układ alejek na skwerze nie nawiązuje do dawnych ścieżek cmentarnych. Przy dawnym wejściu (a były dwa) od strony północno-wschodniej przetrwał fragment słupka, który mógł być elementem dawnego ogrodzenia. Drugi fragment słupka występuje w południowo-wschodnim rogu. Gdy odgarniemy liście i trawę to z łatwością zauważymy fundamenty dawnych nagrobków. Na początku 2015 w lokalnej prasie ukazały się artykuł twierdzący jakoby na terenie cmentarza znajdowała się stosowna tablica mówiąca o przeszłości tego miejsca. Jest to nieprawda ponieważ po dziś dzień taka tablica nie została zamontowana. Teren cmentarza służy okolicznym mieszkańcom wyłącznie jako wybieg dla psów.
Przeniesione na teren cmentarza Św. Jerzego nagrobki staroluterańskie długo tkwiły w zapomnieniu. Teren lapidarium od lat był koczowiskiem dla bezdomnych oraz miejscem wyrzucania odpadów. Sprzyjało temu zarośnięcie roślinnością. Pod koniec grudnia 2015 roku teren lapidarium został wykarczowany. Według Miejskiego Konserwatora Zabytków jeden z rzędów nagrobków znikł robiąc miejsce na pochówki współczesne.
Pod koniec stycznia 2016 zamontowano tablicę informacyjną.

Bibliografia:

1510 Thorn, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1913.
M. Behrent, Świętujemy wolność historią nauką i melodią, “Gazeta Wyborcza”, wydanie internetowe z 09 listopada 2011 r., http://torun.gazeta.pl/torun/1,35576,10610378,Swietujemy_wolnosc_historia__nauka_i_melodia.html
E. Buze, I. Kurowska, M. Krużyńska, Inwentaryzacja i projekt uporządkowania dawnego cmentarza staroluterańskiego i fragmentu części ewangelickiej cmentarza Św. Jerzego w Toruniu, Toruń, 1996.
Karta Cmentarza, oprac. Ewa Jaszewska, Magdalena Bartoś, 1988.
Karta Cmentarza, oprac. Henryk Grecki, 1994.
M. Kęskrawiec, Zabijanie przeszłości, “Nowości” z 6 maja 1992, nr 88, s. 5.
M. Malinowski, Od czterech lat skwer Inwalidów Wojennych przy ul. Matejki 43a upamiętnia stosowna tablica, "Nowości", wyd. internetowe z 03.02.2015, http://nowosci.com.pl/327186,Od-czterech-lat-skwer-Inwalidow-Wojennych-przy-ul-Matejki-43a-upamietnia-stosowna-tablica.html
M. Malinowski, Program Ochrony Nekropolii Toruńskich obejmie także teren przy ulicy Matejki, "Nowości", wyd. internetowe z 27.01.2015, http://nowosci.com.pl/326741,Program-Ochrony-Nekropolii-Torunskich-obejmie-takze-teren-przy-ulicy-Matejki.html
M. Niedzielska, Toruńskie cmentarze, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992, s. 58-59.
E. Piskorska, Cmentarz parafii ewangelicko-augsburskiej przy ul. Matejki. Dokumentacja naukowo-historyczna, Toruń, 1976, mps.
Porządki w zakresie cmentarnictwa, “Ilustrowany Kurier Polski”, 1966, nr 181.
Program Ochrony Nekropolii Torunia, 2013
Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2015 r., s. 83, http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/stan%20na%2031.12.2015/KUJ-rej.pdf
Zdjęcia z likwidacji cmentarza staroluterańskiego z 17 grudnia 1997 na stronie Polskiej Agencji Prasowej,

Lapidaria » miasto Toruń » Toruń (Przedmieście Chełmińskie)

wersja strony: 10, ostatnia edycja: 03 Feb 2016 17:30

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Podstawowe informacje

Roślinność

Nagrobki i inne elementy

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2012, 2013, 2015, 2016; Tymoteusz Słowikowski 2013, 2014, 2016

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

fot. Michał P. Wiśniewski, 2013;

fot. Michał P. Wiśniewski, 2012;

fot. Tomasz Kowalski, 2010;

MKZ w Toruniu, oprac. H. Grecki, 1994;

fot. Alicja Piotrowska, 1992;

MKZ w Toruniu, oprac. E. Jaszewska, M. Bartoś, 1988;

fot. Władysław Najder, 1976 (dzięki uprzejmości MKZ w Toruniu)

Historia cmentarza

Bibliografia: