Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu, ok. 70 m. na południe od drogi wojewódzkiej nr 557 i ok. 500 m. za granicami miasta Rypina. Jedziemy z Rypina w stronę Lipna i po ok. 500 metrach widzimy po lewej stronie drogi charakterystyczne zadrzewienie. Cmentarz ze wszystkich stron otoczony jest przez pole uprawne.
Podstawowe informacje
| Data założenia | k. XVIII w. (najwcześniej w 1730) |
| Wyznanie | wielowyznaniowy protestancki dla wyznania ewangelicko-augsburskiego i baptystycznego |
| Ówczesna parafia | Ewangelicy: Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863), we wsi kantorat od 1730; Baptyści: seniorat Tomaszewo-Rypin (od 1902), we wsi kaplica baptystów od 1895 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,45 ha |
| Nr działki | 263 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | CZĘŚCIOWO UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
Układ cmentarza czytelny. Brak informacji o alei
Roślinność
| Drzewa | klon, jesion, sosna, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | konwalia, … |
Brak alei albo zatarta. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak starodrzewia.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 1 | I poł. XX w. | metal | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ? | k. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | TAK | 4 | co najmniej lata 50. XX w. | lastryko | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | ? | k. XIX - p. XX w. | - | |
| Postumenty | TAK | >10 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | … |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >40 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | istniała siatka ogrodzeniowa |
| Brama | TAK | 1 | I poł. XX w. | metal | Furta od bramy |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | jeszcze w 2006 istniał drewniany krzyż |
Inskrypcje - fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014
Brak zdjęć nagrobków: ???adeckiego (??.06.1935-04.08.193?), Ericha Heide (26.07.1900-26.06.1911), Kathe Erny Heide (01.02.1906-11.11.1909), Roberta Szramma (03.02.1907-14.05.1929)
Na cmentarzu pochowano co najmniej jednego pastora baptystycznego Heinricha Aßmanna (1836-1925), a także według jednego z opracowań posła II RP w latach 1922-1927 z ramienia Bloku Mniejszości Narodowych, Otto Somschora (1879-1931).
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Renowacja
Według informacji z 2006 roku cmentarz znajdował się pod opieką jednej z mieszkanek Rypina. Ze zdjęć wynika, że był odkrzaczony. Kilka nagrobków jest zapewne odwiedzanych, jeden z nich nawet został wystawiony powtórnie (Westfal). Niestety według stanu z 2014 roku nikt już nie wycina krzaków na całej powierzchni cmentarza. Zniknął drewniany krzyż i żeliwne ogrodzenie jednego z nagrobków. Nie udało się znaleźć resztek tablicy pochowanego tu pastora (prawdopodobnie Aßmanna)
Osadnictwo w Głowińsku
Historia
Najwcześniejsze wspomnienia o wsi Głowińsk pojawiają się w 1382 r. Wieś była królewszczyzną zarządzaną, a właściwie dzierżawioną przez starostów niegrodowych z Rypina. Pierwszymi dzierżawcami byli Działyńscy. W czasie potopu mocno ucierpiał. Najdłużej Głowińsk dzierżawili Podoscy, bo od 1709 do końca Rzeczpospolitej szlacheckiej. To za ich panowania osadzono w Głowińsku olędrów. Pierwsze wzmianki o protestanckich osadnikach pochodzą z 1730 roku. Już wówczas posiadali kantorat. Spis podymnego z 1775 r informuje nas o istnieniu Głowińska królewskiego i części zwanej Głowińsk Holendry. To właśnie tzw. rumunek. Na początku zaboru pruskiego Głowińsk jako dawna królewszczyzna została skonfiskowana na rzecz skarbu pruskiego i włączona w system tzw. domen, zarządzany w tym przypadku z Trąbina. W okresie Księstwa Warszawskiego majatk iz tej domeny zostały nadane marszałkowi francuskiemu Andre Massenie. Tenże poczynił w 1812 udane zakusy na las w Głowińsku, który włączył w obręb swoich włości jednak nie cieszył się nim długo. Rok później wkroczyły wojska rosyjskie, a byłe domeny nadane francuskim oficerom zostały przejęte przez skarb Królestwa Polskiego. Ostatnia zmiana własności nastąpiła z okazji uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim w 1864 r. Mieszkający tu gospodarze otrzymali ziemię choć częsc z nich i tak posiadała już ją wcześniej.
Jak już wspomniano protestanci w Głowińsku pojawili się najwcześniej w 1730 r. Już wtedy posiadali kantorat, czyli szkołę będącą także miejscem modlitwy. Wizytacja z 1781 r. wspomina szkołę, a także mówi o miejscu pochówku pod Rypałkami. Wydaje się jednak, że ewangelicka społeczność Głowińska posiadała cmentarz od początku istnienia kantoratu (przeważnie jego budowa oznaczała założenie cmentarza), ewentualnie powstał on pod koniec XVIII w. Widnieje na najwcześniejszej dostępnej publicznie mapie z 1850. Spis z 1867 r. mówi o szkole drewnianej, w której uczyło się 50 uczniów. Aż do 1894 roku była to szkoła wyznaniowa, potem stała się szkołą powszechną. Przeniesiono ją do Rypina jednak w czasie I wojny światowej w 1915 r. ponownie uruchomiono w Głowińsku placówkę edukacyjną. Działała aż do 1945 r jednak dopiero w 1931 udało się utworzyć budynek jednoklasowy.
Nie ulega wątpliwości, że Głowińsk był zamieszkały prawie wyłącznie przez ludność niemieckojęzyczną wyznania ewangelickiego. Po odzyskaniu niepodległości, wg spisu powszechnego z 1921 r. było 94% ewangelików. Kantorat począwszy od 1784 stanowił część struktury parafii ewangelickiej w Michałkach, a od 1938 r. był częścią parafii ewangelickiej w Rypinie.
Ewangelicy nie byli jedyną protestanckim odłamem obecnym w Głowińsku. W 1867 r. pojawili się baptyści. Pierwszym, który przyjął chrzest od baptystycznego pastora Alfa z Wrzeszewa był rolnik Karl Bahr w 1874 r. Jego dom stał się pierwszą siedzibą baptystycznej wspólnoty, a zarazem miejscem modlitw. Formalnie baptyści należeli do struktury parafialnej zwanej senioratem Tomaszewo-Rypin i uczęszczali na nabożeństwa do Rypina. Jednak tamtejszy dom modlitwy został zamknięty przez władze wojskowe. Wobec tego zaczęto przenosić struktury do Głowińska gdzie jeden z wyznawców Gustaw Heide zbudował dom, a obok niego postawiono w 1895 kaplicę na 150 miejsc z mieszkaniem dla baptystycznego pastora. Uroczystego poświęcenia dokonano 3 listopada przez pastorów Alfa i Aßmanna. Kaplicę wybudowano ze środków własnych gminy baptystycznej, a także datków innych gmin na terenie Kongresówki.
Ludzie
Nauczyciele: Jakob Getz, Gottlieb Schmidt, Michael Ratzlaff (40 lat na stanowisku) Adolf Ratzlaff, Reinhold Krusche, Julius Gede (1916-1925?), Wilhelm Wolff (1925? - 1945?)
David Blaschke - członek komitetu budowy kościoła w Rypinie
Friedrich Wolf - członek kolegium kościelnego
August Matz - członek kolegium kościelenego
Karl Matz - przewodniczący rady kościelnej
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michałki-Rypin, wersja elektroniczna, 2008, s. 9.
- 2982 Rypin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1940.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 22,
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 193.
- P. Gałkowski, Okolice Rypina, Rypin 2009, s. 74, 108, 148-149, 169, 171, 212-213, 262, 316, 357, 402, 492, 717
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. [c. d.] Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1986, t. 14, s. 275.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 67-69.
- Kol III, Sek I Mława, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, 1:126 000, ok. 1850.
- W. Kupsch, Geschichte der Baptisten in Polen, 1932, s. 267-278.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 161.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 610.
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 88.
- H. Tomaszewski, Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangelicko-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858-1939, Warszawa 2006, s. 46.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1943, s. 28, 29, 32, 37, 39, 40, 43, 45, 46, 49, 52, 53, 54, 62, 63, 77, 80, 81.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1962, s. 156.
- Zdjęcia cmentarza w Głowińsku z 2006 roku na UpstreamVistula. org