Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Będąc w centrum Karnówka, na rozstaju dróg prowadzących w kierunku Kosowa i Suchar wybieramy tą w stronę Kosowa. Po ok. 300 m. skręcamy w prawo. Po ok. 370 m, po prawej stronie widzimy ogrodzony cmentarz. Od północy, wschodu i południa sąsiaduje z polem uprawnym, a od zachodu z drogą, którą dojechaliśmy.
Podstawowe informacje
| Data założenia | IV ćw. XIX w. |
| Wyznanie | wielowyznaniowy (rzymskokatolicki i ewangelicki) |
| Ówczesna parafia | katolicy - Nakło nad Notecią (od 1925 r. kościół pw. Stanisława Biskupa i Męczennika), ewangelicy - Mrocza (od 1787) |
| Status | czynny |
| Powierzchnia | ~0,22 ha |
| Nr działki | 36 |
| Kształt | pięciobok wydłużony wzdłuż osi północ-południe, zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | lata 50. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | dewastacja |
| Stan zachowania | ADAPTACJA, Typ V |
| Data zamknięcia, likwidacji | -, - |
Nie wiemy dokładnie, czy był podział na kwatery katolickie i ewangelickie. Część południowa jest bez nagrobków, część północna zajęta przez nagrobki katolickie - współczesne. Prawdopodobnie nagrobki ewangelickie zostały usunięte, a cmentarz w całości zaadoptowany na pochówki rzymskokatolickie. Krzyż cmentarny z datą 1997 r. Figurka maryjna z 1956 r.
Roślinność
| Drzewa | sosna, świerk, modrzew, dąb, |
| Krzewy | iglaki, … |
| Inne | trawa |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Istnieje aleja główna.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | - | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | XX w. | beton, żelazo | cały cmentarz posiada ogrodzenie |
| Brama | TAK | 1 | XX w. | żelazo | furtka |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 2 | XX w. | - | drewniany krzyż z 1997 r. i figurka maryjna z 1956 r. |
Brak danych o pochowanych tutaj osobach znanych lub szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono z powodu braku nagrobków ewangelickich
Galeria zdjęć
fot. Sławomir Sikorski, 2014, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Cmentarz został zaadoptowany wyłącznie na potrzeby pochówków rzymskokatolickich a nagrobki ewangelickie usunięto. Trudno powiedzieć kiedy to się stało. Najstarszą datą jest rok 1956 na figurce maryjnej.
Osadnictwo w Karnówku.
Historia
Pierwsze udokumentowane wzmianki o Karnówku pochodzą z XVI wieku (1578). Niewykluczone, że wieś istniała nieco wcześniej. Pierwotnie królewszczyzna, z czasem własność szlachecka. Dokumenty podają, że posiadali ją Czucharscy i Siedleccy. W połowie XVII w. władali ją Wałdowscy, a na początku XVIII w. poprzez skoligacenie z nimi odziedziczyli Dąbrowscy. Na początku XIX w. (1807) jako właściciel widnieje Dembiński. W 1832 r. majątek należy do Wilhelma Neustuppe. Nie wiadomo jednak jak długo, bo jego nazwisko pojawia się przy okazji informacji o subhaście. Następnego właściciela poznajemy w roku 1872 r. Jest nim Wilhelm Schmerckel i to on prawdopodobnie buduje dwór i zakłada park. Ostatnim niemieckim właścicielem zdaje się być wymieniony w 1907 r. Alfred Wernicke. Pięć lat później majątek kupuje pruska komisja osadnicza. Nie wiadomo dokładnie kiedy w posiadanie dworu wchodzi rodzina Drwęskich, lecz musiało się to stać mimo wszystko po 1923 r. gdyż jeszcze wówczas majątek jest w posiadaniu Skarbu Państwa. Przed 1927 r. musiała zostać przeprowadzona częściowa parcelacja. Co najmniej w 1928 r. wdowa po Jarogniewie Drwęskim, Izabela Drwęska sprzedała dwór kapitanowi Jerzemu Dzwonkowskiemu, rotmistrzowi rezerwy, członkowi rady nadzorczej cukrowni nakielskiej (1929-1938), odznaczonemu złotym krzyżem zasługi w 1937 r., przewodniczącemu komisji ogrodniczej Pomorskiej Izby Rolniczej, prezesowi Banku Ludowego w Nakle. Tuż po wybuchu II wojny Karnówko przejęli Niemcy. Po wojnie majątek rozparcelowano, a dwór przejęty na potrzeby utworzonego PGRu. Na jego miejscu stoi wybudowany na pocz. XXI w. dom prywatny. Pozostał zadbany park.
Protestanci obecni byli w Karnówku od połowy XVIII w. W 1754 r. zanotowano 4 chrzty luterskie. W XIX w. ich ilość nie przekraczała 50%,
a przeważnie była dużo mniejsza. Dopiero wykupienie majątku w 1912 r. przez pruską komisję osadniczą w znaczący sposób zmieniło stosunki wyznaniowe we wsi. Z danych z 1921 r. wynika, że wówczas 60% mieszkańców podało się za ewangelików jednak ich ilość szybko malała w związku z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Protestanci należeli do parafii ewangelickiej w Mroczy. Nazwę na Altlinden zniemczono w 1906 r. Obowiązywała ona do 1921 oraz w okresie okupacji hitlerowskiej, gdy Polaków wysiedlono natomiast na ich miejsce sprowadzono osadników niemieckich z Besarabii.
Ludzie
Księga majątków ziemskich z 1913 r.: E. Dohse (zarządca z ramienia komisji kolonizacyjnej)
Spis strat z I wojny światowej: Gawrich, Hoepfner, Kaczynski, Polgeseck, Richau, Sieg, Sobkowiak, Wiedemann, Ziamek, Zwemke
Księga adresowa z 1928 r.: I. Drwęska i J. Dzwonkowski (właściciele majątku), A. Rauchut (kowal)
Nazwiska mieszkańców w 1945 r.: Bopple (Bessarabia), Buchfink (Bessarabia), Eisele (Bessarabia), Ewald, Hofner, Klinner (listonosz), Luning, Morawetz (kolejarz na stacji rozrządowej), von Plehwe (właściciel majątku), Schlaps (Bessarabia), Schutt (Bessarabia), Schwarzrock, Wirth, Zich (Bessarabia)
Inne:
Bronisław Lisewski (1926) - porucznik rezerwy, skarbnik Koła Oficerów Rezerwy na powiat wyrzyski
Jerzy Dzwonkowski (1930) - właściciel majątku, rotmistrz rezerwy, członek rady nadzorczej cukrowni nakielskiej (1929-1938), odznaczony złotym krzyżem zasługi w 1937 r., przewodniczący komisji ogrodniczej Pomorskiej Izby Rolniczej
Corvinus (1920) - zarząd dominalny majątku Karnówko
Bibliografia:
- 2871 Nakel a. d. Netze, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 160-161.
- E. Callier, Powiat Nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 20.
- "Gazeta Bydgoska" z 05.02.1926 r., nr 28, s. 9.
- Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung. 4, Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Posen und ihre Bevölkerung : nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. December 1871, Berlin, 1874. 164-165.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 234-235.
- A. Holsche, Geographie und Statistik von West- Süd- und Neu-Ostpreußen, Berlin, 1807, s. 57.
- K. J. Hładykiewicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów, 1932 r., s. 247.
- Karnówko na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/8976/Karnowko_/ [dostep: 01.03.2015]
- Krajna i Nakło. Studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, Nakło, 1926, s. 103, 138.
- Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1923, s. 84.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1325.
- "Orędownik" z 12.09.1906 r., nr 207, s. 3.
- "Orędownik Urzędowy Powiatu Szubińskiego" z 26.03.1927 r., nr 24, s. 5.
- "Pałuczanin" z 11.09.1930, nr 103, s. 1.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 299-300.
- "Pielgrzym" z 05.09.1925 r., nr 107, s. 2.
- E. Seyfert, Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, Leipzig: Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung, 1913, s. 254-255.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 122.
- Spis uczestników sieci telefonicznych okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy: stan z dniem 1-go listopada 1920, Bydgoszcz, 1920, s. 163.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 849.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 115.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 158-159.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 221-223.