Cmentarz wielowyznaniowy - Nowa Wieś

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

Hn6XykpG5YHK5Izbskd4W2XtK_BMDePFX5aMlwyS3xaAM4zidx04tH5CpaVipNaISFGt1O7XdcYmOmQ=w320

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony na niewielkim wzniesieniu po wschodniej stronie wsi. Jadąc przez wieś główną drogą, ul. Grudziądzką w kierunku Świerkocina skręcamy w prawo w ulicę piaskową, a po dalszych 300 metrach w lewo. Tuż za gospodarstwem znajduje się cmentarz. Od północy i zachodu graniczy z gruntami ornymi (północno-zachodnie naroże z terenem gospodarstwa domowego), od wschodu z terenem zalesionym i drogą, którą dojechaliśmy, a od południa z gospodarstwem domowym i gruntem ornym.

Podstawowe informacje
Data założenia I poł. XIX w. [*]
Wyznanie wielowyznaniowy (ewangelicki i rzymskokatolicki)
Ówczesna parafia katolicy: Grudziądz, ewangelicy: Grudziądz
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,47 ha
Nr działki 139
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja -
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania ZŁY [**], Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

[*] Biorąc pod uwagę intensywność akcji osadniczej niewykluczone, że cmentarz jest o wiele starszy i sięga XVIII wieku. Nie wydaje się prawdopodobne, by powstał dopiero w drugiej połowie XIX wieku jak podaje SUiKZP Gminy Grudziądz. Według danych z SUiKZP Gminy Grudziądz, cmentarz rzymskokatolicki w Nowej Wsi założono w 1935 roku. Nie wiadomo od kiedy chowano tu katolików.
[**] Wygląd części nagrobków katolickich zdradza, że opiekunowie nadal tam zaglądają.

Roślinność
Drzewa dąb, …
Krzewy lilak, dzika róża, grochodrzew, jaśminowiec?…
Inne trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny, układ wewnętrzny czytelny. Główna aleja prowadząca do mauzoleum dzieli cmentarz na 2 duże kwatery.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce TAK 1 IV ćw. XIX w. cegła mauzoleum
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK > 50 k. XIX - I poł. XX w. beton, lastryko, kamień polny
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome TAK 1 1898 beton pokrywa od mogiły obmurowanej
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 1 IV ćw. XIX w. żeliwo ogrodzenie żeliwne niepełne
Postumenty TAK > 20 k. XIX - I poł. XX w. beton, piaskowiec, lastryko przy mogiłach i osobno, sporo cokołów i destruktów
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 60 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - XX w. metal, beton siatka rozpięta na betonowych słupkach
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - -
Inne NIE - - - -

Na terenie cmentarza mamy mauzoleum rodziny Wirth.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47

Renowacja

Nie przeprowadzono. Ślady zadbania - jeżeli tak można określić - noszą nagrobki katolickie.


Osadnictwo w Nowej Wsi

Historia

Najwcześniejsza wzmianka w źródłach pisanych sięga 1438 rok aczkolwiek podobno powstała w I ćw. XIV wieku. Ma na to wskazywać pierwotna nazwa Sigarthsberg odwołująca się do Sighartha von Schwarzburga, komtura grudziądzkiego w latach 1313-1329. Za czasów Państwa Krzyżackiego była wsią czynszową podlegającą komturstwu grudziądzkiemu. Za czasów I Rzeczpospolitej wieś stała się królewszczyzną starostwa grudziądzkiego. Znajdowały się tu grunty sołeckie i lemańskie. Według przekazów z lustracji z 1664, po potopu szwedzkim wieś została całkowicie spustoszona i wyludniona. Lekarstwem na dźwignięcie Nowejwsi z zapaści ekonomicznej było osadnictwo olęderskie. Znane są dwa kontrakty nadane przez króla Augusta II Mocnego z 1712 i 1720 oba na 40 lat, dotyczące różnych części wsi. Na karczmę, grunty sołtysie i lemańskie zawierano kontrakty osobne. Sołectwo i lemaństwo posiadali od 1689 Gawroczewscy. Akcję osadniczą kontynuowano także za Augusta III. Przy jego aprobacie nowych kolonistów osadził starosta grudziądzki Jerzy Mniszek w 1748 i owdowiała starościna Dorota Amalia von Buchholz w 1759. Po nazwiskach z ostatniego kontraktu można przypuszczać, że większość była polskojęzycznymi katolikami.
W 1821 roku włościanie otrzymali dzierżawione grunty na własność. Również za czasów zaborów kontynuowano kolonizację tworząc Nowąwieś Budy w 1818, którą zamieszkiwali ludzie zatrudniani przy budowie Twierdzy Grudziądz. Według statystyk z 1868 obie wsie zamieszkiwane były w 78% przez protestantów. Ich odsetek powoli kurczył się. W 1885 było ich 68%, a ierwszy spis powszechny zrobiony tuż po odzyskaniu niepodległości zanotował 45% ewangelików. W Nowejwsi mieszkało także kilkoro przedstawicieli innej konfesji chrześcijańskiej. Najprawdopodobniej byli to baptyści. Zarówno katolicy jak i ewangelicy podlegali pod parafie usytuowane w Grudziądzu.
Kilkoro gospodarzy posiadało znaczny areał ziemski. Choć nie mogli według prawa szczycić się tytułem właściciela majątku szlacheckiego to z uwagi na ilość hektarów (powyżej 50 ha) figurowali w spisach właścicieli majątków. Jedną z rodzin byli Wirthowie mający swoje mauzoleum. Po odzyskaniu niepodległości niemieccy gospodarze sprzedawali swoje grunty Polakom. Według spisu z 1929, w Nowejwsi istniały 4 spore gospodarstwa (Czyżo, Hintzler, Stenzel, Wędlikowski).

Ludzie

Osadnicy z 1759: David Zick, Fryderyk Meller, Maciej Judasz, Maciej Horst, Hermann Rechenberg, Marcin Mueller, wdowa Orszka, Antoni Szarbaczyński, Ignacy Szarbaczyński, Adam Kostrzewski, Tomasz Janiszewski, Szymon Pruchniewski, Jan Makowski, Michał Orzechowski, Albrecht Gurowski, Andrzej Górski, Jerzy Krejnik

Lista strat w I wojnie światowej: Arndt, Bach, Bahn, Brause, Densow, Dombrowski, Domscheidt, Druczkowski, Fieberg, Freitag, Friese, Gaedtke, Glockentin, Gonkowski, Graf, Gadke, Hass, Heldt, Herrmann, Hinz, Hirschfeld, Hoyer, Janz, Jedwalski, Kempf, Kieper, Knoblauch, Knoll, Komoss, Kownath, Krause, Kruger, Kulwicki, Kuhnbaum, Lange, Lemmert, Lilge, Lobin, Lobs, Lubanksi, Lubin, Makarewitz, Mogga, Muller, Nass, Neske, Oschinski, Paetsch, Palm, Petereit, Pofelski, Reschke, Rosenau, Ruschkowski, Salewski, Salamanski, Scepanski, Schubert, Schonradt, Siegfried, Senkbeil, Smorowski, Sokołowski, Sprawski, Stobbe, Stutzke, Suchert, Swiechocki, Thiebe, Tryke, Uran, Viehberg, Wasniewski, Weidemann, Ziolkowski

Kalendarz nauczycielski z 1925: Bernard Bąkowski, Helena Wojtczakowa z Sowińskich

Księga adresowa z 1928: Giese (rzeźnik), Grochowski (kowal), Hintzler (gospodarz), Jarętowska (karczma), Jasiński (towary różne, karczma), Jaworowicz (wiatrak), Klein (rzeźnik), Kuchen (gospodarz), Kuhnbaum (rzeźnik), Patzwald (rzeźnik), Pischker (rzeźnik), Stenzel (gospodarz), Toelke (piekarz), Ziebarth (gospodarz)

Księga adresowa z 1941: Feretycki (szewc), Giese (rzeźnik), Kłosiński (stelmach), Tolke (piekarnia)


Bibliografia:

  1. 2478 Feste Coubiere, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909. comp.jpg
  2. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 122. comp.jpg
  3. X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 223-225. comp.jpg
  4. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1888, s. 128-129. comp.jpg
  5. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 37, 136. comp.jpg
  6. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479. comp.jpg
  7. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 22-23. comp.jpg
  8. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 22-23. comp.jpg
  9. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, 1929, s. 262-263. comp.jpg
  10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1191. comp.jpg
  11. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 85, 87-88. comp.jpg
  12. Nowawieś w internetowym słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu,
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 20. comp.jpg
  14. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, 2013, s.108-109 ,http://www.bip.grudziadz.lo.pl/?app=uchwaly&nid=2170&y=2013
  15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 209-210. comp.jpg
  16. A. Wolnikowski, A. Tomaczak, Inwentarz starostwa grudziądzkiego z r. 1739, Grudziądz 1963, s. 53.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License