Cmentarz wielowyznaniowy - Radzicz

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

Przechwytywanie.PNG

Opis cmentarza

polny.png chronione.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony na północny wschód od kościoła. Stojąc równolegle do kościoła z oczami w kierunku absydy udajemy się do najbliższego skrzyżowania gdzie skręcamy w lewo (na Dębionek). Po skręcie cmentarz jest już widoczny. Od kościoła oddalony jest o ok. 250 m. Od północy sąsiaduje z drogą, którą dojechaliśmy, a z pozostałych stron z polami uprawnymi.

Podstawowe informacje
Data założenia XIX w.
Wyznanie wielowyznaniowy (ewangelicki i rzymskokatolicki)
Ówczesna parafia Debionek-Radzicz (od 1911), Sadki-Dębionek-Radzicz (1870-1911), Dębionek-Radzicz (1863-1870), Łobżenica (przed 1863). Kościół istniał już w XVII w. rozebrany w 1719
Status część rzymskokatolicka czynna od lat 80. XX w., część ewangelicka nieczynna
Powierzchnia ~ 0,51 ha, część ewangelicka ~ 0,25 ha
Nr działki 238
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek w części ewangelickiej p. XX w.
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci
Stan zachowania UPAMIĘTNIONY, Typ VIb
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa dąb, kasztanowiec,…
Krzewy lilak, …
Inne bluszcz, trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Starodrzew częściowo zachowany. Układ cmentarza czytelny. Główna aleja oddziela część ewangelicką od rzymskokatolickiej.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK >13 I poł. XX w. lastryko, beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK 8 I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec 5 dąbków
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE >15 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - XX w. - siatka ogrodzeniowa
Brama TAK 1 XX w. metal brama i furtka
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 XX w. ? krzyż na końcu głównej alei oddzielający część rzymskokatolicką od ewangelickiej

Brak danych o osobach zasłużonych pochowanych na cmentarzu.

Inskrypcje - fot. Sławomir Sikorski, 2015;


Galeria zdjęć

fot. Sławomir Sikorski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19

Renowacja

W 2003 roku zamontowano kamień pamiątkowy. W latach 80 XX w. przy zachodniej krawędzi utworzono część katolicką.


Osadnictwo w Radziczu

Historia

Historycy nie utożsamiają współczesnego Radzicza z wymienianymi w 1288 r Radzicami zatem pierwsze wzmianki pochodzą z I poł. XVI w. Była to wieś szlachecka, której właścicielami w latach 1534-1618 były rody Borzymowskich, Radzickich i Mościborskich. Dzieliły między siebie części Radzicza. Pierwsi osadnicy niemieccy napływają w 1645 za sprawą wojewody kaliskiego Zygmunta Grudzińskiego. Sam Grudziński był protestantem choć na łożu śmierci przeszedł na katolicyzm. Wiadomo, że już wtedy pośród nowych przybyszy był nauczyciel sprawujący funkcję kaznodziei. Dom modlitwy został rozebrany w 1719 r. na fali kontrreformacji aczkolwiek później w bliżej nieokreślonym czasie musiano utworzyć nowy względnie szkoła pełniła rolę kaplicy gdyż z 1772 pochodzą wzmianki o domu modlitwy. Oficjalne struktury kościoła ewangelickiego pojawiły się w 1863. Oddzielono wtedy Radzicz z Dębionkiem od macierzystej parafii w Łobżenicy tworząc nową parafię. Kościół wzniesiono w 1868, a w 1870 do gminy ewangelickiej przyłączono Sadki i w ten sposób utworzono parafię Sadki-Dębionek-Radzicz. Na usamodzielnienie się od Sadek Dąbionek-Radzicz czekał do 1911.
Miejscowość w przytłaczającej większości zamieszkiwana była przez ewangelików. Dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę część Niemców wyjechała sprzedając gospodarstwa Polakom. W 1921 Radzicz liczył 68% protestantów. Tradycje szkolne sięgają czasów sprowadzenia pierwszych kolonistów niemieckich. Pośród nauczycieli wyróżniała się rodzina Henning, która nauczała w Radziczu w latach 1770-1901. Zapiski mówią o budynku szkoły w 1825. Nową stojącą do dziś wybudowano w 1908. Wspomnieć należy też epidemię cholery z lat 60. XIX w.
Wieś uchodziła za rozwiniętą gospodarczo. Oprócz młyna istniała mleczarnia (1896), stacja wyrzyskiej kolejki dojazdowej (1900), gorzelnia (1902), a diakoniski prowadziły tu swój przytułek (1908). Osadnicy pochodzili głównie z Pomorza Zachodniego i Śląska. W 1902 część terenów wykupiła komisja osadnicza. W 1945 mieszkało 733 mieszkańców w 129 domach.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Abraham, Beyer, Bigalke, Bohm, Butzki, Borger, Dewitz, Dittmann, Flemming, Frase, Gebler, Gehrke, Geske, Guse, Harau, Hilgendorf, Juchau, Karatz, Knaak, Kolander, Kramer, Krause, Krawiecki, Krienke, Kruger, Kopp, Lange, Latanowicz, Ludtke, Marwitz, Mautey, Neufeldt, Placzek, Rammelt, Rux, Schallon, Scharping, Schauer, Schultz, Schulke, Thews, Wacholz, Walz, Wegner, Weihs, Weiss, Werner, Wissotzki, Wojtalewicz

Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Bigalke (rzeźnik), Bloch (artykuły kolonialne), Bolter (właściciel ziemski), Butzke (właściciel ziemski), Fenske (właściciel ziemski, młyn), Folker (stolarz), Frase (kowal, krawiec), Guse (właściciel ziemski), Krinke (właściciel ziemski, zajazd), Kroll (kowal), Kronein (zajazd), Lange (akuszerka), Marwitz (właściciel ziemski, młyn), Rzechtalski (szewc), Schulze (właściciel ziemski), Wall (galanteria)

Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Bigalke (piekarz), Kataschinski (młyn), Messmer (siodlarz, ślusarz, tapeciarz), Schenkel (zajazd, sklep), Schmiede (kowal)

Lista mieszkańców z końca 1944 r. zawiera następujące nazwiska: Battich, Berndt, Borger, Bolter, Bigalke, Butzke, Bredlak, Erdmann, Fenske, Gatzke, Gehrke, Geske, Grohl, Guse, Hampel, Hinz, Janke, Jankowski, Juchhatz, Kison, Knaak, Kopp, Kolander, Krienke, Kroll, Krugel, Kruger, Laube, Ludtke, Mahling, Manthey, Meyer, Monlkentin, Muller, Popowski, Prill, Rehbein, Rux, Ristau, Ronz, Schmidt, Tabatt, Tessmer, Wachholz, Wahl, Walz, Wegner, Werner, Wrase

sołtysi: Wegner, Zempel, Kopp, Fenske, Malak, Roloff, Schmidt, Wachholz, Guse

nauczyciele: Kundl, 1770-1901 Hennongowie, Schoneich, Hepke, Holz, Ristau który zginął w Festung Breslau


Bibliografia:

  1. 2870 Sadke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 95. comp.jpg
  3. S. Kamosiński, Współmieszkańcy - Polacy i Niemcy w gminie Sadki, "Promocje kujawsko-pomorskie", 2002, nr 11-12 (120), s. 42-43. comp.jpg
  4. Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, nakło-Wyrzysk: Wydział Powiatowy w Wyrzysku, 1926, s. 103. comp.jpg
  5. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1439. comp.jpg
  6. A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
  7. H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 341-346.
  8. Plan Odnowy Miejscowości Radzicz, 2011, http://www.bip.sadki.lo.pl/?app=uchwaly&nid=2155
  9. Radzicz w Polonia Maior Fontes comp.jpg
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 122. comp.jpg
  11. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 462. comp.jpg
  12. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 158-159. comp.jpg
  13. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 324. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License