Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony ok. 100 m. na północ od dworu, a ok. 200 m. na południe od drogi krajowej nr 10. Jadąc drogą krajową nr 10 z Nakła nad Notecią w stronę Sadek skręcamy na południe do wsi Lubaszcz (w lewo) i jedziemy aleją prowadzącą bezpośrednio do dworu. Po ok. 200 m. znajdujemy się na placu, przed sobą mamy dwór, a po lewej stronie drogę prowadzącą do zabudowań mieszkalnych na przeciwko których położony jest cmentarz. Od północy sąsiaduje z budynkiem, od wschodu z nieużytkami i polem uprawnym, od południa z terenem zabudowanym, a od zachodu z nieużytkami i drogą prowadzącą z szosy do dworu.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1865 w. |
| Wyznanie | wielowyznaniowy: ewangelicki oraz rzymskokatolicki |
| Ówczesna parafia | Nakło nad Notecią - ewangelicka i rzymskokatolicka |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,28 ha |
| Nr działki | 303 - część ewangelicko-katolicka i teren działki 356 - część rodowa |
| Kształt | trapezoid - część ewangelicko-katolicka |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1865 (Bruno Ritter) |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ III (Część rodowa w stanie dobrym, część katolicko-ewangelicka w stanie złym |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Część ewangelicko-katolicka znajduje się na wschód od kwatery rodowej Ritterów.
Roślinność
| Drzewa | ? |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, pokrzywy, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieznany.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | w kwatrze rodowej tablica poświęcona Ernstowei II Ritterowi pochowanemu w Berlinie, nie jest to jednak nagrobek osobny |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 2 | 20lecie międzywojenne | żelazo | (INS. 4), (INS. 5) |
| Pola grobowe | TAK | 1 | - | - | pole grobowe rodu Ritterów w skład, którego wchodzi 6 mogił obmurowanych |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 14 | II poł. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton | (INS. 3) przykryta poziomą płytą |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 1 | okres I wojny światowej (1917?) lub nieco starsza | kamień polny, beton, marblit | postument w kwaterze Ritterów |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 11 | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | lata 70. XX w. | metal | tylko kwatera rodowa Ritterów - przetrwało od strony południowej |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | I poł. XX w. | drewno | krzyż z krucyfiksem i czaszką Adama w części katolickiej |
Na cmentarzu spoczywają właściciele majątku Lubaszcz, rodzina Ritter: Ernst I Ritter, małżonka z domu Hanke oraz 4 ich dzieci (Bruno, Margarete, Elise, ?). Na postumencie umieszczono także tabliczkę upamiętniającą syna Ernsta I, Ernsta II Rittera pochowanego w Berlinie.
Inskrypcje - fot. Monika Rozpłoch, 2013-2014
Galeria zdjęć
fot. Monika Rozpłoch, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
fot. Monika Rozpłoch, 2013-2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
Inne
 |
| fot. 1 |
Renowacja
Kwaterą rodową opiekują się mieszkańcy wsi natomiast reszta cmentarza jest jedynie upamiętniana gdyż formalnie znajduje się w rękach prywatnych.
W latach 70. XX w. mauzoleum Ritterów zostało rozebrane. Według relacji mieszkańców ówczesny naczelnik POM Lubaszcz użył cegły do budowy swojego domu w Nakle. Z kolei ogrodzenie cmentarza zostało założone również w latach 70. XX w. przez wojsko. Do dziś przetrwało jedynie od strony południowej. Niestety północna część cmentarza był użytkowana przez PGR Olszewka jako jako kopalnia żwiru.
Osadnictwo w Lubaszczu
Historia
W czasach staropolskich wieś Lubaszcz jako królewszczyzna była własnością starostwa nakielskiego. Najwcześniejsza wzmianka pochodzi z 1478 r., gdy starostą był Jan Donaborski. Kolejny zapis odnotowano w 1552 r. gdy urząd starosty sprawował Janusz Kościelcki. Od tej pory znamy nazwiska rodzin dzierżawiących majątek. Są to kolejno: Opalińscy, Strzałkowscy, Kińscy, Niszczccy, a od 1773 r. Pisarzewscy.
Wraz z I rozbiorem Polski wszystkie królewszczyzny zostały uznane za własność rządu pruskiego, który zamienił je w tzw. domeny fiskalne i wydzierżawiał mianując zarządcę albo sprzedawał. W 1780 r. Lubaszcz został wydzierżawiony Johannowi Myschke, który od 1800 r. został jego pełnoprawnym właścicielem, a także zmienił pisownię nazwiska na Mischke. Wieś w posiadanie rodu Ritter przeszła poprzez ożenek córki Mischkego, Fryderyki Wilhelminy z holenderskim dzierżawcą Trzeciewnicy Henrykiem Augustem Ritterem w 1821 r. Na świat przychodzi Ernest I Ritter, który po śmierci ojca dziedziczy majątek i znacznie go modernizuje. W latach 1864-1870 stawia dwór i jednocześnie rozbudowuje folwark. Od 1900 r. buraki transportowane są z folwarku do cukrowni w Nakle za pomocą kolejki wąskotorowej. Nie wszystko pozostaje na głowie właściciela gdyż zarządcą był Karl Hubscher. Po śmierci Ernesta I majątkiem włada syn Ernst II Ritter, do 1920 r. Należy wspomnieć, że w 1921 r. władze polskie uszczupliły dworski areał o 100 ha osadzając na nim polskich rolników. Wprawdzie Ernst II umarł bezpotomnie w Berlinie w 1933 r., lecz wszystko wskazuje na to, iż czwarte dziecko zmarłe w 1904 r. należało do niego. Jeszcze w 1933 roku Lubaszcz zakupiła wdowa Władysława Kowalska wprowadzając się do dworu z siedmiorgiem dzieci - tak przynajmniej podają oficjalne opracowania. Tymczasem z dawnej prasy dowiadujemy się, że właścicielem Lubaszcza był od 1920 r. Mikołaj Kowalski. Wydzierżawił on swoją własność w 1926 r. Guidonowi Gehlingowi. Nowemu dzierżawcy wcale się nie wiodło gdyż zbankrutował i w 1931 r. majątek drogą subhasty nabył pan Szukalski z Bydgoszczy. Ten również nie miał ręki do interesu gdyż Lubaszcz przejął bank i w 1933 r. sprzedał majątek wdowie po Kowalskim. W spisie z 1939 r. jako właścicielka widnieje Elżbieta Kowalska (córka Władysławy?). Z początkiem okupacji majątek przejęła III Rzesza osadzajac na nim Treuhandera. Najpierw był nim niejaki Haupmann, a po nim do końca wojny Schreiter. Niestety źle zapisał się we wspomnieniach pracujących przymusowo tam Polaków w odróżnieniu do siostry Ernsta II Rittera, Elisabeth, która przeniosła się do Lubaszcza na początku lat 40. XX w. Niestety została zamordowana przez żołnierzy radzieckich w 1945 r. Jeden z mieszkańców Lubaszcza, Karwacki, pochował ją pod osłoną nocy, a mogiłę przykrył kamieniem.
Powojenne losy majątku zostały wpisane w ustrój ludowy państwa polskiego. W latach 1946-49 działał tu tzw. uniwersytet ludowy, a na przełomie lat 1949-50 powołano do istnienia Państwowy Ośrodek Maszynowy, który po restrukturyzacji w 1994 r. zmienił nazwę na Pomorski Ośrodek Maszynowy i działa do dziś.
Statystyki z pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. podają, że ewangelików Lubaszcz liczył jedynie 9%. Prawdopodobnie byli nimi członkowie rodu Ritter oraz urzędnicy folwarczni. Pozostała część mieszkańców była katolikami. W latach 80. XIX w. proporcje były o wiele korzystniejsze. Ewangelicy stanowili wówczas 53% populacji wsi. Szkoła dla ewangelików i katolików mieściła się w Nakle.
Ludzie
…
Bibliografia:
- 2871 Nakel a. d. Netze, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- P. Antonkiewicz, Coraz mniej śladów i pamięci, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 28.10.2010 r. [dostęp: 03.09.2014]
- Gazeta Bydgoska z 17.04.1931 r., nr 88, s. 7.
- Gazeta Szamotulska z 04.09.1926 r., nr 102, s. 3.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1475.
- Mrocza w Polonia Major - Fontes, dokument elektroniczny, 2009.
- Lubaszcz na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1127/Lubaszcz/ [dostęp: 03.09.2014]
- S. Łaniecki, Folwark kwitł na przełomie wieków, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 14.08.2008 r. [dostęp: 03.09.2014]
- S. Łaniecki, Nadnoteckie pałace, dwory, folwarki Krajny i Pałuk, Toruń-Sępólno Krajeńskie: FUW "Daniel" , 2013, s. 143-154.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 305-306.
- M. Rozpłoch - informacje o cmentarzu, 2014, 2016, 2019.
- E. Seyfert, Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, Leipzig: Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung, 1913, s. 260-261.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 124.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 383. (jako Lubasz)
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 224-227.