Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był przy dzisiejszej ul. Parkowej. Zarówno przed rokiem 1939 jak i dziś jest to już teren wsi Łazieniec. Nie stał u zbiegu ul. Parkowej i Wspólnej, gdzie ustawiono tablicę pamiątkową, a rozpoczynał się ok. 30 m. na północ od niej stojąc równolegle do ul. Parkowej (patrz fot. 6) i prawdopodobnie kończył się na terenie nieużytków przy ul. parkowej, widocznych na północny wschód od pola uprawnego. Od północy, wschodu i zachodu sąsiadował z polami uprawnymi bądź nieużytkami, a od zachodu z drogą prowadzącą do ówczesnej wsi Halinowo (dziś część Łazieńca).
Dziś teren cmentarza znajduje się całkowicie na polu uprawnym. Podobno część skarpy na której położony był cmentarz zlikwidowano w związku z poszerzaniem ul. Parkowej w latach 90. XX w.
Podstawowe informacje
| Data założenia | k. XIX w. |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Aleksandrów Kujawski - Nieszawa |
| Synagoga | Aleksandrów Kujawski |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,51 ha (T. Kawski, Inwentarze…) |
| Nr działki | nie wyodrębniona, na terenie 1028/19 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. E. Szulc, 1995 |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I UPAMIĘTNIONY, Typ II |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 1939 |
Roślinność
| Drzewa | - |
| Krzewy | - |
| Inne | - |
Brak drzewostanu, a co za tym idzie alei oraz informacji o pierwotnym rozplanowaniu cmentarza.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | istniał w okresie międzywojennym |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
Nie znaleziono. Cmentarz zlikwidowany. Poniżej inskrypcja z pomnika pamiątkowego.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014
 |
| fot. 6 |
fot. Karta cmentarza, oprac. E. Szulc, 1995
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców w 1939 r. Płyty nagrobne mogły zostać wykorzystane do budowy drogi do Ciechocinka, po wojnie na terenie części kirkutu była farma lisów oraz wysypisko śmieci. 10 września 2009 r. z inicjatywy Zbigniewa Sołtysińskiego, Adama Brzuszkiewicza oraz władz miasta odsłonięto pomnik upamiętniający aleksandrowskich Żydów. W uroczystości wzięli także udział Żydzi wywodzący się z Aleksandrowa Kujawskiego.
Osadnictwo żydowskie w Aleksandrowie Kujawskim.
Historia
Żydzi pojawili się w Aleksandrowie Kuj. w latach 60. XIX w, tuż po założeniu miasta. Gmina aleksandrowska-nieszawska uniezależniła się od gminy służewskiej w końcu XIX w. Wtedy też liczba Żydów z Aleksandrowa zaczęła przewyższać tych z Nieszawy. Zamieszkiwali głównie dzisiejszą ulicę Słowackiego, Ogrodową (stała tam synagoga) i Piłsudskiego. Bezpośrednie sąsiedztwo granicy prusko-rosyjskiej w okresie zaborów powodowało, iż spora ich część poza handlem i rzemiosłem trudniła się również przemytem. Nie oznacza to, że wśród Polaków przemytników nie było wcale.
W pierwszym spisie powszechnym z 1921 r. wyznanie mojżeszowe zadeklarowało 977 spośród 8193 mieszkańców, czyli niecałe 12 %. Podobnie jak w innych skupiskach żydowskich i tu aktywnie działały stronnictwa polityczno-religijne: Bund, syjoniści, ortodoksi. W chwili wybuchu wojny Żydzi stanowili ok. 10% ludności Aleksandrowa Kuj. Po wybuchu II wojny światowej Aleksandrów został włączony do Rzeszy, a Żydzi poddani byli prześladowaniom. Poza kontrybucją spalono synagogę, zniszczono kirkut, a społeczność żydowską zmuszono do budowy drogi do Ciechocinka. Konsekwentnie wysiedlono ich do Generalnej Guberni gdzie zostali zamordowani.
Ludzie
Rabini: Abraham Zonabend, Jakub Hersz Gendzähler, Michał Silberbart (lekarz). Członkowie gminy żydowskiej wymienieni są w publikacji T. Kawskiego (Gminy…).
Wspomnienia aleksandrowskich Żydów oraz ich potomków zawdzięczamy w ogromnej mierze pracy Zbigniewa Sołtysińskiego. Są one dostępne na stronie: http://www.puszczyk.vgh.pl/articles.php?cat_id=2 [dostęp: 27.05.2014].
Bibliografia:
- Cmentarz żydowski Aleksandrów Kujawski, (31.10.2010), Fotografia prowincjonalna blog fotograficzny, http://grzegorzsabala.blogspot.com/2010/10/cmentarz-zydowski-aleksandrow-kujawski.html [dostęp: 27.05.2014]
- Cmentarz żydowski na stronie Kirkuty.xip.pl: http://www.kirkuty.xip.pl/aleksandrow_kujawski.htm [dostęp: 27.05.2014]
- A. Jarysz, Stanie tablica upamiętniająca na aleksandrowskim cmentarzu żydowskim, "Gazeta Pomorska", 18 marca 2009 r., wyd. internetowe,
- Karta cmentarza, oprac. E. Szulc, 1995.
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 17-28.
- T. Kawski, Inwentarze gmin żydowskich z Pomorza i Wielkopolski wschodniej w okresie międzywojennym (1918/20-1939), "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" 2006, z. 1, s. 76.
- Kierchol w Aleksandrowie Kuj. Cmentarz żydowski (30.03.2013), … byłem i widziałem…, http://jerzy-foto.blogspot.com/2011/01/kierchol-w-aleksandrowie-kuj.html [dostęp: 27.05.2014]
- P37 S27 Ciechocinek, Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1930.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 95.
- Z. Sołtysiński, Życie mimo wszytsko. Żydzi aleksandrowscy i Holocaust. Redecz Krukowy: Krukowiak, s.a. Wspomnienia Żydów aleksandrowskich na stronie Zbigniewa Sołtysińskiego: http://www.puszczyk.vgh.pl/articles.php?cat_id=2 [dostęp: 27.05.2014]. patrz także relacje na Wirtualnym Sztetlu: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/aleksandrow-kujawski/16,relacje-wspomnienia/ [dostęp: 27.05.2014].
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 28
- Żydowski Aleksandrów Kujawski na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/city/aleksandrow-kujawski/ [dostęp: 27.05.2014]