Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był przy ul. Wołuszewskiej 50. Obecnie jest to trawiasta działka otoczona od północy, wschodu i zachodu przez cmentarz rzymskokatolicki, od południa ograniczona ul. Wołuszewską. Do ulicy przylega dom - dawny dom grabarza.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1916 |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Ciechocinek-Służewo |
| Synagoga | Służewo |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,25 ha (obszar wydzielony współcześnie) |
| Nr działki | 88 |
| Kształt | zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I UPAMIĘTNIONY, Typ IIa |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 194x? |
Pierwotnie teren cmentarza był większy. Część zabrano na potrzeby cmentarza rzymskokatolickiego.
Roślinność
| Drzewa | - |
| Krzewy | - |
| Inne | trawa |
Brak drzewostanu, a co za tym idzie alei, która pierwotnie istniała.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | przed wojną istniał płot z drewnianych sztachet |
| Brama | NIE | - | - | - | istniała w okresie międzywojennym |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 2 | ? | - | dom przedpogrzebowy oraz kamień z tablicą pamiątkową |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
Inne
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców. Nagrobki zostały wykorzystane jako budulec. Po wojnie część cmentarza włączono w obręb katolickiego, a na reszcie terenu urządzono parking. Istotne zmiany nastąpiły w listopadzie 2012 r. gdy z inicjatywy władz miejskich teren przeznaczony na parking ogrodzono i posadzono trawę. Od tej pory parkowanie nie jest możliwe. W 2017 upamiętniono cmentarz kamieniem z tablicą. Uroczystość odbyła się 29 czerwca 2017. Wśród zaproszonych gości był naczelny rabin Polski Michael Schudrich i biskup ordynariusz diecezji włocławskiej Wiesław Mehring.
Osadnictwo żydowskie w Ciechocinku.
Historia
Początkowo Żydzi osiedleni w Ciechocinku należeli do kahału w Służewie. Zaistnienie na mapie Ciechocinka jako uzdrowiska spowodowało, że zaczęli do niego ściągać Żydzi z najróżniejszych zakątków ziem polskich. Zakładali sklepy, pensjonaty, restauracje i domy wczasowe. Już w 1880 r. istniała szkoła i dom modlitwy. W związku z tak liczną społecznością żydowską wybudowanie świątyni wydawało się tylko kwestią czasu. W 1915 r. w willi Wolfa Kornbluma powstał bet hamidrasz. W tym samym budynku mieścił się także prywatny sztibl chasydów Góry Kalwarii. Cadyk Góry Kalwarii rokrocznie odwiedzał uzdrowisko. Rok później w 1916 r. otwarto kirkut. Grzebano na nim również kuracjuszy. Naturalnym faktem było ukonstytuowanie się gminy Ciechocinek-Służewo, w której główną "osią napędową" stał się Ciechocinek. Jednak starania o wybudowanie własnej synagogi rozciągały się w czasie. W 1930 r. zakupiono w tym celu parcelę, lecz budowy zaniechano z powodu braków środków finansowych.
W 1909 r. Żydzi stanowili nieco ponad 14% mieszkańców. W 1921 było ich 31%. Udział w życiu gospodarczym uzdrowiska był dużo więcej jak zauważalny. Oprócz domów wczasowych posiadali tartak, młyn, fabrykę wód gazowanych, rzeźnię. W mieście pracowało także wielu żydowskich lekarzy (głównie w sezonie) i inni przedstawiciele wolnych zawodów. Jak w wielu innych sztetlach głównym źródłem utrzymania był handel i rzemiosło zorganizowane w wielu istniejących organizacjach. Bardzo dobrze prosperowały kluby sportowe, ożywiona była także działalność polityczna i pomocowa.
Marka uzdrowiska powodowała, iż działalność kulturalną i oświatową wspierali znani żydowscy przedstawiciele świata kultury. Działał teatr żydowski, wydawana była gazeta "Ciechocinek Blate". W latach 1915-1925 działała czteroklasowa, a potem siedmioklasowa szkoła żydowska. Potem została połączona z polską szkołą powszechną. Od 1917 r. z inicjatywy młodzieży syjonistycznej powstała biblioteka żydowska. Głównym miejscem zamieszkania były ulice: Żelazna, Rynek, Targowa (Broniewskiego), Przejazd i Zdrojowa.
W latach 30. Żydzi stopniowo opuszczali Ciechocinek. Podyktowane było to między innymi przejawami antysemityzmu gospodarczego w postaci bojkotu sklepów i uzdrowisk żydowskich. W 1935 było ich ok. 13%. Spora ilość uciekła tuż przed wybuchem II wojny światowej. Prześladowania zaczęły się od rozstrzelania 3 osób, nałożenia kontrybucji na gminę oraz wysiedlania z lepszych mieszkań. W ciągu kilku dni wyjechało pod przymusem blisko 80% rodzin nie mogąc w ogóle zabierać ze sobą dobytku. Pozostali tylko najbiedniejsi, których w 1940 r. stłoczono w swoistym getcie, bo w pojedynczej willi. Wszyscy podlegali pracy przymusowej. W 1941 r. osoby młode zostały zabrane do obozu pracy w Inowrocławiu, a resztę zamordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. W zbiorach Archiwum Ringelbluma zachowała się relacja datowana na 20 maja 1941 r., w której nieznany z imienia i nazwiska Żyd z Ciechocinka opisuje prześladowania w Ciechocinku. Okazuje się, że część miejscowych volksdeutschów powetowała sobie straty na Żydach choć wiedziała, że nie są oni winni morderstw ich rodaków z początku września. Miejscowi Niemcy przynajmniej na początku mieli skrupuły przy wykorzystywaniu znajomych Żydów do prac przymusowych.
Ludzie
U Kawskiego znajdziemy listę płatników składki na rzecz gminy żydowskiej.
Bibliografia:
- Archiwum Ringelbluma. Tom 9. Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty, oprac. Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH-WUW, 2012, s. 2-9.
- Ciechocinek: źródło zdrowego ciała pogody ducha, ok. 1935 (mapa Ciechocinka z lotu ptaka).
- Cmentarz żydowski w Ciechocinku na stronie Kirkuty.xip.pl: http://www.kirkuty.xip.pl/ciechocinek.htm [dostęp: 20.11.2014]
- Informacja o upamiętnieniu na portalu Ciechocinek Zdrój, https://www.facebook.com/ciechocinekzdroj/posts/321257224972021
- Katalog zabytków kultury żydowskiej w województwie kujawsko-pomorskim pod red. H. Czachowskiego i J. Słomskiej-Nowak, Toruń: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2011, s. 16-17.
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 54-65.
- T. Kawski, Ludność żydowska na Kujawach wschodnich w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na Kujawach wschodnich i ziemi dobrzyńskiej pod red. M. Krajewskiego. Włocławek: Lega, 2001, s. 64.
- M. Kopaczyk, Zapomniany kirkut w Ciechocinku, "Zdrój Ciechociński" 2008, nr 10, s. 18-19.
- Przewodnik Ciechocinek Zdrój z planem m. Ciechocinka, Ciechocinek: Wydawnictwo Towarzystwo "Ruch", 1930.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 95.
- M. Strzelecki, Ciągle parkują na grobach, "Gazeta Ciechocińska" 2011, nr 4, s. 6.
- M. Strzelecki, Depcząc groby, "Gazeta Ciechocińska" 2011, nr 1, s. 6.
- M. Strzelecki, Koniec parkowania na grobach przodków, "Gazeta Ciechocińska" 2012, nr 21, s. 3.
- M. Strzelecki, Warto dwa razy pomysleć, "Gazeta Ciechocińska" 2012, nr 17, s. 7.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 680-681
- Żydowski Ciechocinek na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/ciechocinek/12,cmentarze/11915,cmentarz-w-ciechocinku/ [dostęp: 20.11.2014]