Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy ul. Leśnej prowadzącej w kierunku Zbytowa, tuż przy cmentarzu ewangelickim. Będąc na rynku kierujemy się DK262 na Orchowo i przy pierwszym skrzyżowaniu gdzie DK262 skręca w prawo jedziemy prosto, czyli ul. Leśną. Po nieco ponad 400 metrach, po lewej stronie, widzimy pomnik upamiętniający cmentarz żydowski. To tutaj. Od północy sąsiaduje z polem uprawnym, od wschodu z terenem gospodarstwa domowego, od południa z ul. Leśną, a od zachodu z cmentarzem ewangelickim.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1816 |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Gębice |
| Synagoga | Gębice |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,08 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 185 |
| Kształt | według badań z 2008 ma kształt trapezu |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | dewastacja pomnika upamiętniającego |
| Stan zachowania | BEZ NAGROBKÓW, UPAMIĘTNIONY, Typ IIa |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939?, 1939? |
Podobno niemożliwy jest podział działki na dwa cmentarze gdyż nie posiada ona księgi wieczystej.
Roślinność
| Drzewa | jesion, klon |
| Krzewy | lilak… |
| Inne | trawa,… |
Brak informacji o rozplanowaniu wewnętrznym cmentarza. Brak pomników przyrody. Układ zewnętrzny częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2014 | granit, beton, lastryko | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zlikwidowanie nagrobków. Podczas prac porządkowo-dokumentacyjnych z 2008 roku odnaleziono 2 fragmenty macew. Podobno widać także fragmenty fundamentu od domu przedpogrzebowego. W 2014 roku z inicjatywy stowarzyszenia Ahawas Tora i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego cmentarz został upamiętniony.
Osadnictwo żydowskie w Gębicach
Historia
Według spisu z 1773 Żydzi w Gębicach stanowili wówczas grupę 40 mieszkańców. Procentowo największy odsetek wśród mieszkańców miasta stanowili w 1833 (16%),a ilościowo najwięcej było ich w 1837 roku (127). Od tej pory ich liczebność nieuchronnie spadała. Według pierwszego polskiego spisu powszechnego w 1921 gębicka społeczność żydowska liczyła 22 osoby, tj. ok. 2% mieszkańców. Drugi spis z 1931 zanotował 8 Żydów w Gębicach. W 1939 mieszkało tu zaledwie 5 Żydów.
Tutejsza korporacja żydowska otrzymała statut w 1834 roku. Ze spisu naturalizowanych obywateli żydowskich w Wielkim Księstwie Poznańskim dowiadujemy się, że korporację tworzyli poza Żydami gębickimi także ci mieszkający w Wylatowie. Z pewnością należeli do niej także Żydzi z Kwieciszewa i Ruziniewa, choć we wspomnianym spisie ich brakuje. W Kwieciszewie mieszkało w 1921 roku 20, w 1931 roku 9, a w 1939 roku 5 Żydów. Na skutek coraz mniejszej ilości członków gmina żydowska przestała istnieć w 1923 roku i potem była już tylko administrowana, aż w 1932 została włączona do gminy w Inowrocławiu. Majątek gminy stanowiła synagoga z 1836 (od 1932 nieczynna z powodu złego stanu technicznego), ogród przy synagodze, działka o pow. 0,44 ha i cmentarz, który de facto był własnością miasta. Po pożarze synagogi w 1850 została ona odbudowana dzięki zbiórce zarządzonej w całej Prowincji Poznańskiej.
Według listy płatników składek na rzecz gminy inowrocławskiej w 1939 roku, w Gębicach pozostała tylko dwie rodziny żydowskie i jedna w Kwieciszewie. Tuz po rozpoczęciu okupacji zostały przesiedlone do getta w Piotrkowie Trybunalskim i zgładzone w Treblince. Zagładę przeżyli potomkowie rodziny Itzig, którzy wrócili na krótko do Gębic po wojnie.
Ludzie
Spis naturalizowanych Żydów z 1836: Jakob Golland (gorzelnik), Issac Haskel (piekarz, drobny handlarz), Jakob Hirsch (piwowar, piekarz), Salomon Lewin (handel wełną, kupiec), Salomon Wolff Lewin (handel suknem), wdowa Leyser (kupcowa), Salomon Lewin II (kupiec), Schmul Salomon (kupiec, karczmarz), Nathan Simon Schubiner (kupiec)
z Wylatowa: Raphael Salomon Kutner (kupiec), Hirsch Samuel Cohn (kupiec, piekarz), wdowa London (gorzelnia, karczmarka)
Władze gminy żydowskiej w 1921: Natan Schubiner (przewodniczący), Juliusz Lewin, Eliasz Szmul, Jakub Itzig, Mendel Szmul (rzezak)
Ostatni Żydzi z 1939: Izydor Itzig (Gębice, handlarz bydłem), Adolf Mendel (Gębice), Izrael Jakobiński (Kwieciszewo)
Bibliografia:
- 3474 Gembitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1895.
- APB Inowrocław, sygn. 7/110/0, Akta metrykalne żydowskiej gminy wyznaniowej w Gębicach pow. Mogilno, 1832-1847.
- B. Breslauer, Die Abwanderung der Juden aus der Provinz Posen, Berlin: Berthold Levy, 1909, tabela A.
- A. Heppner, I. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der juedischen Gemeinden in der Posener Landen, Koschmin-Bromberg, 1904, s. 404-405.
- Informacje o cmentarzu żydowskim w Gębicach na stronie FODZ: http://fodz.pl/?d=10&id=53&l=pl
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, 2012, s. 81-82.
- P. Lachowicz, Pamięci dawnych mieszkańców Gębic, "Pałuki i Ziemia Mogileńska" z 11.09.2017, wyd. internetowe: http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/23632-pamieci-dawnych-mieszkancow-gebic.html
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 48.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 540.
- Uczcili żydowskich braci, http://www.imogilno.pl/info.php?wiadomosc=3890&nr=1
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 84, 92.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 112-113.
- Verzeichniss sämmtlicher naturalisierten Israeliten in Grossherzogentum Posen, Bromberg: I. Hirschberg, 1836, s. 130.
- Żydzi w Gębicach na portalu Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/g/1685-gebice