Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był na wzgórzu w pobliżu ul. Augustowskiej. Po wejściu w ulicę Augustowską i zatrzymaniu się na wysokości słupów od bramy cmentarza ewangelickiego widzimy, że ulica skręca w lewo, a po prawej stronie mamy domy. Mijamy je idąc Augustowską mając teraz po prawej drzewa i zarośla. Po ok. 30 m. kończą się, a my skręcamy w prawo idąc miedzą między polem po lewej, a zaroślami po prawej. Po ok. 40 m skręcamy znów w prawo i obchodząc zarośla. Widzimy łąkę (nieużytki) z samotną sosną oraz nie wielkie zakrzaczenie jak na fot. 3. Tu stał cmentarz.
Podstawowe informacje
| Data założenia | co najmniej III ćw. XVIII w. (w 1796 r. stwierdzono, że istniał od dawna) |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Izbica Kujawska |
| Synagoga | Izbica Kujawska |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,56 ha (wraz z posesją grabarza), w 1933 r. sfinalizowano akt powiększenia cmentarza w kierunku północnym |
| Nr działki | na terenie działki nr 30 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ I |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 1942 |
Jeżeli działka katastralna nr 30 zawiera w sobie cały kirkut to liczył on ok. 1,4 ha.
Roślinność
| Drzewa | sosna |
| Krzewy | ? |
| Inne | trawa, zboże |
Brak informacji o drzewostanie i rozplanowaniu cmentarza. Z zachowanego zdjęcia wiadomo, że rzędy macew stały na zboczu wzniesienia.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | istniał w okresie międzywojennym |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono. Cmentarz zlikwidowany. Co jakiś czas natrafia się na na większe lub mniejsze fragmenty macew na terenie miasta albo przynoszą je ludzie.
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców w 1942 r. Płyty nagrobne zostały wykorzystane do budowy drogi albo jako materiał budowlany do podmurówek domów, obór itp. Zdarzały się także koła szlifierskie.
W 2010 r. Fundacja IZKOR rozpoczęła przygotowania do upamiętnienia cmentarza i odpowiedniego zabezpieczenia macew odnalezionych na terenie miasta. Projekt realizowany jest przy współpracy ze Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich oddział Wrocław, Komisją Rabiniczną ds. cmentarzy żydowskich, Parafią Rzymsko-Katolicką w Izbicy Kujawskiej oraz Miejsko-Gminnym Ośrodkiem Kultury w Izbicy Kujawskiej.
W styczniu 2015 roku pod wpływem sił natury złamała się wiekowa sosna będąca symbolem kirkutu. W Dzień Ziemi (22 kwietnia) posadzono nową sosnę z charakterystycznymi dwoma pniami. Obok niej leży fragment pnia starego drzewa. Inicjatorami posadzenia drzewa było Gimnazjum im. Augustyna Słubickiego w Izbicy Kujawskiej oraz gminne stowarzyszenie Idea Młodych, a sponsorem sosny burmistrz miasta.
8 lipca 2015 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Idea Młodych powołano społeczny komitet upamiętnienia kirkutu. W ramach tego celu sprowadzono głaz, do którego zostanie zamontowana tabliczka. Termin ostatecznego odsłonięcia mija z końcem lata. W kolejnym etapie zaplanowanym na 2016 rok. utworzy się lapidarium z ocalałych macew i ich fragmentów, a także wyznaczy ścieżki, nasadzi rabaty kwiatowe i zamontuje tablice informacyjne.
Osadnictwo żydowskie w Izbicy Kujawskiej.
Historia
Pierwsza wzmianka o Żydach na terenie Izbicy Kujawskiej pochodzi z 1662 r. Kahał ukonstytuował się w 1796 r. za sprawą przywileju właściciela miasteczka, hrabiego Skarbka. Ten zobowiązał się w zamian za opłaty do nieodpłatnego wyznaczenia placu pod budowę synagogi i domu rabina. Kwestię cmentarza, który zgodnie z dokumentem istniał już od dawna pozostawił Żydom. Gwarantował swobodę zajęcia w handlu i rzemiośle jednak zastrzegł sobie pozwolenie na osiedlanie kolejnych przybyszy, wybór rabina i władz kahału, sąd. Społeczność żydowska, tak jak i w wielu innych miasteczkach, zajmowała się handlem i rzemiosłem. Szybko zdominowała te pola gospodarki. Wedle zapisków w 1801 r. gmina była już zorganizowana i posiadał tzw. starą synagogę zbudowana z drewna. Służyła do 1895 r. Kolejny kontrakt z dworem zawarto w 1826 i obowiązywał do 1865 r. Nowa synagoga murowana zaczęła powstawać już w 1880 r. jednak finalne oddanie jej do użytku nastąpiło w 1895 r. Stoi do dziś przy ul. Kolskiej 16. Prócz synagogi istniał do 1939 bet hamidrasz, znana w regionie jesziwa, kilka chasydzkich sztibli i gminny dom modlitwy do 1922 r.
Pierwszy spis powszechny podaje, że gmina żydowska liczyła 42% mieszkańców Izbicy. Oprócz handlu i rzemiosła posiadali także majątki ziemskie. Społeczność żydowska koncentrowała się głównie w rejonie ulic: Poznańskiej, Rynku, Staromiejskiej, Kaliskiej i Krzywej.
Prześladowania Żydów rozpoczęły się niemal od razu po zajęciu Izbicy. Zmuszono rabina do samobójczego skoku z bet hamidraszu, spalono święte księgi, a synagogę zajęto na magazyn zboża. Przystąpiono do wysiedleń do gett i obozów pracy. W Izbicy również utworzono getto przy ul. Garbarskiej w 1941. W styczniu 1942 r. mieszkańców getta wymordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.
Ludzie
Nazwiska żydowskich mieszkańców znajdziecie m. in. w publikacjach T. Kawskiego i P. Nowickiego wymienionych w bibliografii poniżej.
Bibliografia:
- Cmentarz żydowski w Izbicy Kujawskiej na stronie Kirkuty.xip.pl: http://www.kirkuty.xip.pl/izbica_kujawska.htm [dostęp: 28.07.2015]
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski i Śląska w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 61-68.
- B. Nowicki, Początek nowego. Z bliska…, http://izbica-kujawska.com/index.php?function=show_all&no=542 [dostęp: 31.07.2015]
- P. Nowicki, Materiały do dziejów cmentarza żydowskiego w izbicy Kujawskiej (do 1942 roku), "Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie", 2009, t. 24, s. 185-199., http://www.kirkuty.xip.pl/izbica_kujawska_cmentarz_zydowski.pdf [dostęp: 28.07.2015]
- P39 S27 Izbica, Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.
- Protokół założycielski komitetu organizacyjnego "Cmentarz żydowski w Izbicy Kujawskiej - Upamiętnienie", https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1461085430858338&set=pcb.530314330453260&type=1&theater [dostęp: 31.07.2015]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 2, województwo łódzkie. Warszawa: GUS, 1925, s. 26.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 329-330.
- Żydowska Izbica Kujawska na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/city/izbica-kujawska/ [dostęp: 28.07.2015]
- Żydzi w Izbicy Kujawskiej, http://izbica-kujawska.com/informacje/zydzi.php [dostęp: 31.07.2015]