Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
![]() |
Opis cmentarza

Położenie
Na cmentarz można dojść ul. Henryka Orszta. Z Placu Kościuszki kierujemy się ulicą Rypińską. Po ok. 450 m. skręcamy w lewo w ulicę Orszta tuż przed supermarketem. Na końcu drogi, za murami ostatniego gospodarstwa, które mijamy po prawej mamy polanę z wieloma drzewami. Tu był kirkut. Teren od północy graniczy z gospodarstwem domowym, nieużytkami i bagnem, od wschodu z bagnem i nieużytkami, od południa z polem uprawnym, a od zachodu z gospodarstwami domowymi.
Podstawowe informacje
Data założenia | XVIII w. |
Wyznanie | żydowski |
Kahał | Lubicz Górny, przedtem Kikół |
Synagoga | Kikół |
Status | zlikwidowany |
Powierzchnia | ~0,39 ha |
Nr działki | 421 |
Kształt | zbliżony do prostokąta |
Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | - |
Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ I |
Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 194x? |
Roślinność
Drzewa | topola, dąb, sosna, klon, … |
Krzewy | - |
Inne | trawa |
Brak informacji o alei. Przez kirkut wiedzie współcześnie wytyczona ścieżka.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
Obejścia | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Damian Koralewski, 2015
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
Inne
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców. Nagrobki prawdopodobnie zostały wykorzystane jako budulec. Niestety nadal brakuje jakiejkolwiek tablicy informacyjnej o tym, ze w danym miejscu był kirkut.
W 2015 r. jeden z mieszkańców zgłosił posiadanie fragmentów macew na terenie gospodarstwa domowego. Jeden z fragmentów prezentujemy w zdjęciach.
W 2017 uczniowie Szkoły Podstawowej im. Ignacego Antoniego Zboińskiego w Kikole posprzątali teren cmentarza ze śmieci. Był to początek przedsięwzięcia pod tytułem "Śladami kikolskich żydów" realizowanego wspólnie z Forum Dialogu dla uczniów najstarszych klas. Lokalnym koordynatorem projektu jest nauczyciel historii Pan Ireneusz Bednorz. Uczniowie napisali przewodnik, nagrali audioprzewodnik i nakręcili wideoprzewodnik o społeczności Żydów w Kikole. Na ich podstawie zorganizowano wycieczkę śladami żydowskiego Kikoła, która ma być powtarzana co roku w Dniu Pamięci Ofiar Zagłady.
Udało się także odnaleźć kolejną, niemal całą, macewę. W przyszłości znaleziska zostaną złożone na cmentarzu gdzie także ma być zamontowana tablica informacyjna.
Osadnictwo żydowskie w Kikole.
Historia
Osadnictwo żydowskie w Kikole sięga XVIII w. Ilość Żydów zaczęła rosnąć tuż po ogłoszeniu Kikoła miastem w 1745 r. Na pewno kahał istniał od co najmniej 1765 r. Na początku XIX w. stanowili 95% mieszkańców miasteczka, z czasem ilość malała. Związane było to między innymi z przeniesieniem siedziby gminy żydowskiej do Lubicza Górnego. Mimo to w 1921 r. stanowili zauważalną mniejszość liczącą blisko 35% społeczności. Tradycyjnie Żydzi trudnili się handlem, rzadziej rzemiosłem. Nie zabrakło przedstawicieli wolnych zawodów (dr Birsztein) oraz właścicieli ziemskich (Szerszowscy).
Mimo przeniesienia siedziby kahału do Lubicza Górnego, w Kikole istniała synagoga, łaźnia rytualna i cmentarz, który prawdopodobnie powstał jeszcze w XVIII w. (przedtem grzebano w Lipnie).
W 1935 r. w Kikole mieszkało blisko 20% mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Tuż po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej ułomni i kalecy Żydzi zostali rozstrzelani w październiku 1939 r. w lesie. W grudniu 1939 r. część z nich wywieziono do getta we Włocławku. Skazani na całkowitą zagładę, o ile dożyli 1940 r., zostali umieszczeni w getcie warszawskim. Wszelkie ślady obecności w miasteczku zostały zatarte.
Ludzie
Nazwiska płatników składki z Kikoła na rzecz gminy żydowskiej w Lubiczu Górnym z 1938 r.: Birsztein, Bohm, Butrkie, Chomont, Dabiński, Dobroszklanka, Dunkielman, Flamholc, Fuks, Goldreich, Kaszarz, Kieszkonka, Kozik, Majranc, Najman, Narwa, Obrzynek, Podeszwa, Sowa, Złotek.
Bibliografia:
- 3080 Massau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- M. Chojnicka, Kikolscy uczniowie przygotowali wycieczkę śladami społeczności żydowskiej, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 18.12.2017, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/lipno/g/kikolscy-uczniowie-przygotowali-wycieczke-sladami-spolecznosci-zydowskiej-zdjecia,12779603,26742441/
- N. Chylińska-Żbikowska, Przeszli śladami kikolskich Żydów, Portal CLI, 18.12.2017, https://lipno-cli.pl/artykul/przeszli-sladami-kikolskich/352685
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 137-140, 375-377.
- T. Kawski, Ludność żydowska na Kujawach wschodnich w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na Kujawach wschodnich i ziemi dobrzyńskiej pod red. M. Krajewskiego. Włocławek: Lega, 2001, s. 64.
- Mapa Kwatermistrzowstwa, CP-08 Lipno-Włocławek, 1:126 000, ok. 1850.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 61.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 95.
- Zdjęcia ze sprzątania cmentarza żydowskiego, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=137368300316234&id=134575760595488
- Żydowski Kikół na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/kikol/5,historia/ [dostęp: 07.01.2015]
- Żydzi kikolscy - przewodnik wycieczki śladami Żydów kikolskich, 2017, https://docs.google.com/presentation/d/1DU1_lNlcYiTuPGeMekJBFQ_XcHJ7b67HP83QI4wWb4s/edit#slide=id.p i https://www.facebook.com/pg/%C5%BBydzi-Kikolscy-kultura-religia-historia-134575760595488/photos/?tab=album&album_id=139591846760546