Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Na cmentarz można dojść ul. Henryka Orszta. Z Placu Kościuszki kierujemy się ulicą Rypińską. Po ok. 450 m. skręcamy w lewo w ulicę Orszta tuż przed supermarketem. Na końcu drogi, za murami ostatniego gospodarstwa, które mijamy po prawej mamy polanę z wieloma drzewami. Tu był kirkut. Teren od północy graniczy z gospodarstwem domowym, nieużytkami i bagnem, od wschodu z bagnem i nieużytkami, od południa z polem uprawnym, a od zachodu z gospodarstwami domowymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | XVIII w. |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Lubicz Górny, przedtem Kikół |
| Synagoga | Kikół |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,39 ha |
| Nr działki | 421 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ I |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 194x? |
Roślinność
| Drzewa | topola, dąb, sosna, klon, … |
| Krzewy | - |
| Inne | trawa |
Brak informacji o alei. Przez kirkut wiedzie współcześnie wytyczona ścieżka.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Damian Koralewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Inne
 |
| fot. 10 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców. Nagrobki prawdopodobnie zostały wykorzystane jako budulec. Niestety nadal brakuje jakiejkolwiek tablicy informacyjnej o tym, ze w danym miejscu był kirkut.
W 2015 r. jeden z mieszkańców zgłosił posiadanie fragmentów macew na terenie gospodarstwa domowego. Jeden z fragmentów prezentujemy w zdjęciach.
W 2017 uczniowie Szkoły Podstawowej im. Ignacego Antoniego Zboińskiego w Kikole posprzątali teren cmentarza ze śmieci. Był to początek przedsięwzięcia pod tytułem "Śladami kikolskich żydów" realizowanego wspólnie z Forum Dialogu dla uczniów najstarszych klas. Lokalnym koordynatorem projektu jest nauczyciel historii Pan Ireneusz Bednorz. Uczniowie napisali przewodnik, nagrali audioprzewodnik i nakręcili wideoprzewodnik o społeczności Żydów w Kikole. Na ich podstawie zorganizowano wycieczkę śladami żydowskiego Kikoła, która ma być powtarzana co roku w Dniu Pamięci Ofiar Zagłady.
Udało się także odnaleźć kolejną, niemal całą, macewę. W przyszłości znaleziska zostaną złożone na cmentarzu gdzie także ma być zamontowana tablica informacyjna.
Osadnictwo żydowskie w Kikole.
Historia
Osadnictwo żydowskie w Kikole sięga XVIII w. Ilość Żydów zaczęła rosnąć tuż po ogłoszeniu Kikoła miastem w 1745 r. Na pewno kahał istniał od co najmniej 1765 r. Na początku XIX w. stanowili 95% mieszkańców miasteczka, z czasem ilość malała. Związane było to między innymi z przeniesieniem siedziby gminy żydowskiej do Lubicza Górnego. Mimo to w 1921 r. stanowili zauważalną mniejszość liczącą blisko 35% społeczności. Tradycyjnie Żydzi trudnili się handlem, rzadziej rzemiosłem. Nie zabrakło przedstawicieli wolnych zawodów (dr Birsztein) oraz właścicieli ziemskich (Szerszowscy).
Mimo przeniesienia siedziby kahału do Lubicza Górnego, w Kikole istniała synagoga, łaźnia rytualna i cmentarz, który prawdopodobnie powstał jeszcze w XVIII w. (przedtem grzebano w Lipnie).
W 1935 r. w Kikole mieszkało blisko 20% mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Tuż po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej ułomni i kalecy Żydzi zostali rozstrzelani w październiku 1939 r. w lesie. W grudniu 1939 r. część z nich wywieziono do getta we Włocławku. Skazani na całkowitą zagładę, o ile dożyli 1940 r., zostali umieszczeni w getcie warszawskim. Wszelkie ślady obecności w miasteczku zostały zatarte.
Ludzie
Nazwiska płatników składki z Kikoła na rzecz gminy żydowskiej w Lubiczu Górnym z 1938 r.: Birsztein, Bohm, Butrkie, Chomont, Dabiński, Dobroszklanka, Dunkielman, Flamholc, Fuks, Goldreich, Kaszarz, Kieszkonka, Kozik, Majranc, Najman, Narwa, Obrzynek, Podeszwa, Sowa, Złotek.
Bibliografia:
- 3080 Massau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- M. Chojnicka, Kikolscy uczniowie przygotowali wycieczkę śladami społeczności żydowskiej, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 18.12.2017, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/lipno/g/kikolscy-uczniowie-przygotowali-wycieczke-sladami-spolecznosci-zydowskiej-zdjecia,12779603,26742441/
- N. Chylińska-Żbikowska, Przeszli śladami kikolskich Żydów, Portal CLI, 18.12.2017, https://lipno-cli.pl/artykul/przeszli-sladami-kikolskich/352685
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 137-140, 375-377.
- T. Kawski, Ludność żydowska na Kujawach wschodnich w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na Kujawach wschodnich i ziemi dobrzyńskiej pod red. M. Krajewskiego. Włocławek: Lega, 2001, s. 64.
- Mapa Kwatermistrzowstwa, CP-08 Lipno-Włocławek, 1:126 000, ok. 1850.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 61.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 95.
- Zdjęcia ze sprzątania cmentarza żydowskiego, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=137368300316234&id=134575760595488
- Żydowski Kikół na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/article/kikol/5,historia/ [dostęp: 07.01.2015]
- Żydzi kikolscy - przewodnik wycieczki śladami Żydów kikolskich, 2017, https://docs.google.com/presentation/d/1DU1_lNlcYiTuPGeMekJBFQ_XcHJ7b67HP83QI4wWb4s/edit#slide=id.p i https://www.facebook.com/pg/%C5%BBydzi-Kikolscy-kultura-religia-historia-134575760595488/photos/?tab=album&album_id=139591846760546