Cmentarz żydowski - Koronowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

koronowo.jpg

Opis cmentarza

zabudowany.png smieci.png Znak_Zabytkowy.jpg
Położenie

Cmentarz położony na końcu ulicy Kolejowej, ok. 130 m. w linii prostej od przejazdu kolejowego oddzielającego ul. Dworcową od Szosy Kotomierskiej. Z rynku kierujemy się drogą krajową nr 56 w stronę Kotomierza, czyli ul. Okrzei, Szkolną, Paderewskiego, Dworcową, aż dojedziemy do przejazdu kolejowego. Dalej prosto ok. 70 m. do najbliższego skrętu w lewo, gdzie skręcamy w ulicę Kolejową. Na jej końcu znajduje się kirkut. Od północy graniczy z leśną skarpą nad Brdą, od wschodu i zachodu z nieużytkami, a od południa z zabudowaniami przy ul. Kolejowej.

Podstawowe informacje
Data założenia 1817, przedtem chowano w Sępólnie Krajeńskim
Wyznanie żydowski
Kahał Bydgoszcz, przed 1932 r. Koronowo
Synagoga Koronowo
Status nieczynny
Powierzchnia ~ 0,36 ha
Nr działki 546
Kształt zbliżony do trapezu prostokątnego
Najstarszy zachowany nagrobek 1870
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania PRZECIĘTNY, Typ VI
Data zamknięcia , likwidacji ?, -

Cmentarz wpisany do rejestru zabytków, nr rej. A/241 z 3.01.1990 r.
Ostatni pogrzeb odbył się 6 listopada 1933 r. (Henry Cohn)

Roślinność
Drzewa lipa
Krzewy lilak, …
Inne trawa,…

Układ cmentarza czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK >50 Iv ćw. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, piaskowiec, beton -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe TAK >30 IV ćw. XIX w - pocz. XX w. piaskowiec przy mogiłach obmurowanych i osobno
Przyścienne NIE - - - -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - ? cegła posiada mur ceglany
Brama NIE - - - posiadał żelazną bramę
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. M. Kaźmierczak, 2008; fot. M. Wiśniewski, 2010; fot. F. Budzbon i P. Frąckowiak, 2014;

Galeria zdjęć

fot. Franciszek Budzbon, Piotr Frąckowiak, 2014;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12

fot. Michał P. Wiśniewski, 2010;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18

fot. Marta Kaźmierczak, 2008;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12

Renowacja

Przed przeprowadzaniem jakichkolwiek działań na cmentarzu żydowskim należy zapoznać się z wytycznymi Komisji Rabinicznej - TUTAJ.
W 1955 r. Referat do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy zamierzał zlikwidować kirkut, a na jego terenie urządzić cmentarz komunalny. Nie doszło do tego gdyż Urząd do Spraw Wyznań w Warszawie uważał, iż przeznaczenie terenu cmentarza wyznaniowego na cmentarz komunalny może wywołać uprzedzenia osób wierzących. Cmentarz komunalny założono gdzie indziej, lecz nie powstrzymało to wandali od dalszej dewastacji. Te miały miejsce również po wojnie (ostatnia zanotowana w 2008), a nie tylko podczas okupacji. Część cennych pomników nagrobnych wywieziono, część macew leży rozbita wzdłuż murów, który również w większości jest rozebrany. Niestety co najmniej kilka mogił obmurowanych znajduje się poza obrębem cmentarza, na skarpie. Prawdopodobnie część mogił pochodzi z zlikwidowanego cmentarza ewangelickiego w Koronowie.
Podobno w latach 90. XX w. macewy czyścili studenci z Izraela i Uniwersytetu Warszawskiego. W ramach działań edukacyjnych cmentarzem opiekują się uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 w Koronowie, którzy w 2006 r. uczestniczyli w programie "Ślady przeszłości". W 2008 r. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wraz z Urzędem Gminy w Koronowie oraz Zakładem Karnym w Koronowie przeprowadziły porządkowanie cmentarza.

Osadnictwo żydowskie w Koronowie.

Historia

Żydzi w Koronowie obecni byli od końca XVIII w. Samodzielna korporacja powstała w 1834 r. Wcześniej, bo już w 1797 r. wybudowano pierwszą synagogę, zaś w 1817 r. założono cmentarz. Nową synagogę wybudowano w 1858 r. W latach 1833-1879 istniała także szkoła żydowska. Potem dzieci żydowskie uczyły się razem z ewangelickimi w szkole symulatenej. Największą ilość mieszkańców pochodzenia żydowskiego zanotowano w 1861 r. Od tej pory jest ich coraz mniej. Trudnili się niemal wyłącznie handlem i rzemiosłem. Od końca XIX w. gmina nie posiadała własnego rabina. Już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w 1921 r. zanotowano 56 Żydów w mieście, co stanowiło 1,2 % wszystkich mieszkańców. Ta ilość zmalała gwałtownie z powodu emigracji. Wobec znikomej ilości członków gminy żydowskiej (3 osoby), podporządkowano ją w 1932 r. gminie w Bydgoszczy. Bydgoskie władze uskarżały się, że majątek został wyprzedany, a synagoga doprowadzona do ruiny. Ostatecznie budynek synagogi sprzedano Towarzystwu Gimnastycznemu "Sokół" w 1938 r. To uchroniło ją od zburzenia przez hitlerowców.
Jedynego Żyda, który pozostał w Koronowie po wybuchu II wojny światowej wysiedlono w grudniu 1939 r.

Ludzie

Nazwiska naturalizowanych Żydów z fordońskiej korporacji z 1834 r.: Alexander, Cohn, Hellmann, Herrmann, Joseph, Leroy, Mendelsohn, Phillip, Rosenthal, Schmuel, Zader

Alexander Cohn - członek rady miejskiej w latach 1848-1883
dr Wilhelm Joseph - lekarz podczas wojny niemiecko-francuskiej odznaczony krzyżem żelaznym. W tej wojnie brało udział 22 żołnierzy pochodzenia żydowskiego z Koronowa.

Bibliografia:

  1. 2673 Crone a. d. Brahe, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. B. Breslauer, Die Abwanderung der Juden aus der Provinz Posen, Berlin: Berthold Levy, 1909, tabela A. comp.jpg
  3. A. Heppner, I. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der juedischen Gemeinden in der Posener Landen, Koschmin-Bromberg, 1904, s.3356-360. comp.jpg
  4. Informacja o pracach porządkowych w 2008 r., http://fodz.pl/?d=2&id=678&l=pl [dostęp: 09.01.2015]
  5. Informacja o dewastacji w 2008 r., http://fodz.pl/?d=2&id=649&l=pl [dostęp: 09.01.2015]
  6. Informacje o cmentarzu żydowskim w Koronowie na stronie FODZ: http://fodz.pl/?d=10&id=59&l=pl [dostęp: 09.01.2015]
  7. Informacje o cmentarzu żydowskim w Koronowie na stronie Kirkuty.xip.pl: http://kirkuty.xip.pl/koronowo.htm [dostep: 09.01.2015]
  8. T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 88-89.
  9. Kirkut w Koronowie, "Dziennik ornitologa", wpis z 29.11.2008 r., https://lebioda.wordpress.com/2008/11/29/kirkut-w-koronowie/ [dostęp: 10.01.2014]
  10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1332-1333. comp.jpg
  11. Przywróćmy pamięć. Program edukacyjny 2007, s. 11, http://fodz.pl/PP/download/11FODZ_PP_publikacja_o_miejscowosciach_2007.pdf [dostęp: 10.01.2014]
  12. M. Sitarek, Kirkut, który nie dał się wojnie, "Express Bydgoski" z 16 sierpnia 2006, wyd. internetowe, http://express.bydgoski.pl/40071,Kirkut-ktory-nie-dal-sie-wojnie.html [dostep: 09.01.2015]
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 3. comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 411-413. comp.jpg
  15. K. Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów), Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2006, s. 475-476.
  16. Verzeichniss sämmtlicher naturalisierten Israeliten in Grossherzogentum Posen, Bromberg: I. Hirschberg, 1836, s. 107. comp.jpg
  17. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na dzień 31 grudnia 2014 r., woj. kujawsko-pomorskie, s. 12. comp.jpg
  18. Zarys historii społeczności żydowskiej Koronowa na stronie Aus der Geschichte der jüdischen Gemeinden in deutschen Sprachraum. comp.jpg [dostęp: 09.01.2015]
  19. Żydowskie Koronowo na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/city/koronowo/ [dostęp: 09.01.2015]
2008cmentarzkirkutkoronowozydowski
wersja strony: 16, ostatnia edycja: 26 Dec 2015 18:02
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License