Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był na północ od centrum Kruszwicy i na zachód od katedry, przy cukrowni. Obecnie jego teren zajmuje cukrownia. Najbliżej jego można podejść pod jedna z bram zakładu u skrzyżowania się ulic: Ziemowita, Powstańców Wielkopolskich i Zbigniewa Przybyszewskiego. Gdy pójdziemy od bramy wgłąb ul. Ziemowita ok. 60 m. i odwrócimy się do betonowego parkanu to możemy być pewni, że stoimy na wysokości dawnego kirkutu. Dziś to teren zabudowany.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. (prawdopodobnie 1839) |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Inowrocław (1932-1939), Kruszwica (1839-1932), Inowrocław (przed 1839) |
| Synagoga | Kruszwica |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~ 0,15 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie działek: 34, 45, 46, 47, 49 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ I |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1940?, 1960 |
Roślinność
| Drzewa | - |
| Krzewy | - |
| Inne | - |
Brak informacji o historycznym rozplanowaniu cmentarza.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono. Cmentarz zlikwidowany.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zlikwidowanie cmentarza i rozbudowę w tym miejscu cukrowni. Na jego miejscu wybudowano w 1960 roku punkt odbioru i składowania buraków. Przez długie lata miejsce odbioru buraków oraz wagę do ich ważenia nazywano "żydem". Podobno macewy użyto do budowy co najmniej jednego domku jednorodzinnego w najbliższej okolicy. Nie wiadomo dokładnie, czy Niemcy nie użyli ich do utwardzania dróg jeszcze podczas okupacji.
Osadnictwo żydowskie w Kruszwicy
Historia
Pierwsza wzmianka dotycząca Żydów pochodzi z początku XVII w. i dotyczy rzeźnika żydowskiego zamieszkującego miasto. Większa grupa osiedliła się dopiero w drugiej dekadzie XIX w. Społeczność powoli się rozrastała osiągając maksimum w 1849 roku, gdy liczyli 23% społeczności Kruszwicy. Od tej pory ilość Żydów malała. Tuż przed wybuchem I wojny było ich 1,6%. Korporacja zawiązała się w 1839 r. Przedtem wchodziła w skład kahału inowrocławskiego. Słabe finanse powodowały, że jeszcze w tym samym roku władze chciały ponownie przyłączyć się do Inowrocławia, do czego nie doszło. W skład gminy wchodziła Kruszwica, miejscowości podległe wójtostwu kruszwickiemu i Chełmce. W dwudziestoleciu międzywojennym głównym problemem stało się wyludnienie gminy. Ilość członków nie przekraczała maksymalnie 35 osób. Aby uniknąć przejęcia majątku przez Skarb Państwa postanowiono wydzierżawić własność gminie inowrocławskiej jednak doprowadziło to do chaosu administracyjnego i finansowego. Ostatecznie w 1932 r. włączono Kruszwicę w skład gminy inowrocławskiej.
W skład majątku wchodziła synagoga wybudowana w 1858 r. przy ul. Poznańskiej 4 wraz z przybudówkami, cmentarz o wielkości 1,5 morgi oraz dom mieszkalny z prywatnym domem modlitwy przy ul. Poznańskiej 18. Członkowie społeczności żydowskiej głównie parali się handlem.
Koniec lat 30. upływa pod znakiem narastającego antysemityzmu i bojkotu żydowskiego handlu. Tuż przed wybuchem II wojny większość Żydów uciekła z miasta natomiast pozostali nieliczni wraz z grupą Żydów z Inowrocławia została wymordowana w Łagiewnikach, Przedbojewicach i Rożniatach. Synagogę zburzono na przełomie 1939 i 1940 r. Tymczasowy obóz dla ludności żydowskiej znajdował się w dawnym hotelu "Pod Mysią Wieżą".
Ludzie
Lista naturalizowanych obywateli pochodzenia żydowskiego z korporacji w Kruszwicy:
Valentin Falk (handlarz tekstyliami, 1834), Levin Horowitz (karczmarz, 1835), Samuel Levin (handlarz tekstyliami, 1835), Wolf Meyer (handlarz, 1835, Chełmce), Juda Simon (właściciel, 1835, Papros), Jirsch Żabiński (karczmarz, 1834, Jerzyce)
Spis kruszwickich Żydów z 1932 r.:
Majer Auerbach (1905), Szyk Janosin (1909), Ryfka Łobuszyńska (1911), Szjna Markus (1903), Recha Myratnits (1895), Abram Naftal (1886), Chil Paździerski (1893), Elza Pieterkowska (1888), Joanna Pieterkowska (1855), Heinz Pieterkowski (1921), Jan Pieterkowski (1924), Salo Pieterkowski (1891), Szymon Pieterkowski (1901), Jetka Rachwalska (1929), Maria Rachwalska (?), Samuel Rachwalski (1898), Estera Sommer (1904)
dr Heiman Aronsfeld - przewodniczący rady gminy pełniący funkcję rabina
Bibliografia:
- 3375 Strelno, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- B. Breslauer, Die Abwanderung der Juden aus der Provinz Posen, Berlin: Berthold Levy, 1909, tabela A.
- A. Heppner, I. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der juedischen Gemeinden in der Posener Landen, Koschmin-Bromberg, 1904, s.583-584.
- Informacje o cmentarzu żydowskim w Kruszwicy na stronie FODZ: http://fodz.pl/?d=10&id=60&l=pl [dostęp: 10.08.2015]
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Grado, 2012, s. 107-109, 345.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 82.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 737.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 106.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 132.
- Verzeichniss sämmtlicher naturalisierten Israeliten in Grossherzogentum Posen, Bromberg: I. Hirschberg, 1836, s. 125.
- Żydowska Kruszwica na portalu Wirtualny Sztetl, http://www.sztetl.org.pl/pl/city/kruszwica/ [dostęp: 10.08.2015]
