Cmentarz żydowski - Łabiszyn (Arnoldowo)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

lab.jpg

Opis cmentarza

las.png chronione.png
Położenie

Cmentarz położony przy ul. Leśnej. Pomnik stoi na skraju lasu i jest widoczny z ulicy. Od północy kirkut sąsiadował z cmentarzem ewangelickim, od południa i zachodu z lasem, a od wschodu z ulicą Leśną.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XVIII w.
Wyznanie żydowski
Kahał Szubin (od 1932), Łabiszyn (II poł. XVIII w. - 1932)
Synagoga Łabiszyn
Status zlikwidowany
Powierzchnia ~1,01 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie 3259/2
Kształt sześciobok nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek fragment macewy z 1882
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia dewastacja pomnika
Stan zachowania UPAMIĘTNIONY, Typ IIa
Data zamknięcia , likwidacji 1939, 1939/1940?
Roślinność
Drzewa sosna, brzoza, dąb, klon
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, konwalia, …

Brak informacji o rozplanowaniu cmentarza. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Postumenty TAK 1 1882 piaskowiec fragment macewy
Przyścienne NIE - - - -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - w przeszłości byl odgrodzony murem z cegieł
Brama NIE - - - istniała od strony ulicy Leśnej
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - istniał dom przedpogrzebowy
Inne TAK 1 2014 granit

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

fot. Sławek Sikorski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3

Renowacja

Niemożliwa ze względu na zlikwidowanie cmentarza. W 2014 roku z inicjatywy Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego na skraju lasu postawiono pomnik upamiętniający spoczywających tu Żydów z Łabiszyna. Po murze pozostał rów, choć podobno resztki są gdzieniegdzie widoczne podobnie jak pozostałości domu przedpogrzebowego.
Nieznane są losy nagrobków żydowskich. W 2008 znaleziono fragmenty macew podczas remontu ulicy 11 stycznia. Według doniesień prasowych pojawiły się wątpliwości co do tego czy są to wyłącznie macewy, czy są tam też nagrobki ewangelickie. Podobno są składowane na terenie oczyszczalni ścieków.


Osadnictwo żydowskie w Łabiszynie

Historia

Najstarsze zapiski świadczące o osadnictwie żydowskim w Łabiszynie pochodzą z 1565 roku. Procentowo największy odsetek stanowili w 1808 roku - 56% ludności, ilościowo w 1858 - 633 osoby. Odpływ żydowskich mieszkańców związany był głównie z emigracją do większych ośrodków i Ameryki Północnej. Samodzielność gmina zyskała w drugiej połowie XVIII wieku, a status korporacji w 1834. Znikoma społeczność żydowska Łabiszyna została włączona do gminy w Szubinie w 1932. Wówczas mieszkało tu 9 Żydów, a w 1939 tylko 1 rodzina.
Majątek gminy stanowiła synagoga z ogrodem, dom rabina, dom kantora, łaźnia, cmentarz z kostnicą. Już w 1930 władze miejskie chciały kupić zruinowaną synagogę i przebudować na salę gimnastyczną, lecz skończyło się to niepowodzeniem z powodu protestów miejscowych Żydów. Członkowie gminy samowolnie wycięli część drzew na cmentarzu żydowskim.
Z pewnością wraz z początkiem okupacji resztka społeczności żydowskiej została zamordowana jednak brak szczegółów o ich losach.

Ludzie

Marcus Aronsohn (kupiec, 1834), Abraham Liepmann Asch (handlarz, 1834), Selig Flaum Engel (kantor, 1834), Rachmiel Samuel Gluck (handlowiec, 1834), Abraham Isaac Goldstein (handlowiec, 1834), Itzig Hirsch (dzierżawca karczmy, 1834), Baer Itzig Hirsch Hirschberg (krawiec, 1834), Samuel Jacobsohn (kupiec, 1835), Samuel Jadownik (kupiec, 1835), Salomon Joel (kupiec, 1834), David Lachmann (kupiec, 1835), Salomon Levy (kupiec, 1835), Joel Levy (zastępca rabina, 1835), Jacob Elias Levy (handel piwem, 1835), Moses Hirsch Levy (kupiec, 1835), Abraham Levin Levy (kupiec, 1834), David Lippmann (handloweic, 1835), Leib Levin Loewenthal (handel wełną, 1835), Marcus Abraham Marcuse (księgowy, 1835), Itzig Mendelsohn (nauczyciel, 1834), Wolff Ries (handlowiec, 1835), Samuel Rosenthal (chirurg, 1834), Theodor Vogelsdorf (?, 1835)

Członkowie korporacji w 1912: Peilte (przewodniczący, kupiec), Casper (kupiec), Henschke (kupiec), Lewin (kupiec), Lippmann (kupiec), Elias (krawiec), Weichbrot (szklarz), Lewin (kupiec), Cohn (kupiec), Rynarzewski (kupiec), Henschke (kupiec)

Na cmentarzu spoczywa rabin Dob Joel Sachs (1771-1834), który uczestniczył w spotkaniu społeczności żydowskiej z królem Prus w 1818. Fryderyk WIlhelm III był pod wielkim wrażeniem jego wyglądu i nakazał namalować jego portret. Inną znaną i zasłużoną postacią tu pochowaną był chirurg Samuel Rosenthal (1787-1842). Jego najmłodszy syn Isidor był profesorem fizjologii (1836-1915)


Bibliografia:

  1. 3073 Labischin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. J. Bejma, Czy na ulicy 11 stycznia znajdowały się żydowksie macewy?, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 29.02.2008, http://www.pomorska.pl/aktualnosci/art/6948723,labiszyn-czy-na-ulicy-11-stycznia-znajdowaly-sie-zydowski-macewy,id,t.html
  3. B. Breslauer, Die Abwanderung der Juden aus der Provinz Posen, Berlin: Berthold Levy, 1909, tabela A. comp.jpg
  4. Handbuch für Kreis Schubin bearbeitet von G. Rösner, Bromberg, 1912, s. 66. comp.jpg
  5. A. Heppner, I. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der juedischen Gemeinden in der Posener Landen, Koschmin-Bromberg, 1904, s. 593-596. comp.jpg
  6. Informacje o cmentarzu żydowskim w Rynarzewie na stronie FODZ: http://fodz.pl/?d=10&id=735&l=pl [dostęp: 23.10.2014]
  7. Informacja o kirkutach żydowskich w Łabiszynie na stronie Kirkuty. xip.pl, http://www.kirkuty.xip.pl/labiszyn.htm
  8. T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, 2012, s. 155-156.
  9. Uroczystości upamiętnienia w Łabiszynie i Barcinie, http://www.palukitv.pl/galerie/uroczystosci-na-cmentarzach-zydowskich-barcin-labiszyn-3-ix-2014.html
  10. Verzeichniss sämmtlicher naturalisierten Israeliten in Grossherzogentum Posen, Bromberg: I. Hirschberg, 1836, s. 117-118. comp.jpg
  11. Zdjęcie z kolekcji Barbary Adryańczyk-Pietrzak, "Lata 30. Łabiszyn. Arnoldowo. Rodzina na tle płotów dzielących cmentarz niemecki i żydowski ", http://labiszyn.archiwa.org/zasoby.php?id=15621
  12. Żydzi w Łabiszynie w portalu Wirtualny Sztetl, http://www.sztetl.org.pl/pl/city/labiszyn/

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License