Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był w zasadzie za Lubiczem na terenie kolonii zwanej Pustynia lub Bywka (w zależności od daty wydania mapy). Obecnie jest to wschodnia część Lubicza. Od południa i wschodu graniczy z ul. Rzemieślniczą, a od północy i zachodu z prywatnymi posesjami, na których terenie znajduje się część kirkutu. Najłatwiej trafić tam zjeżdżając z drogi krajowej nr 10 na drogę wojewódzką nr 657 łączącą Lubicz Górny ze Złotorią. Po przejechaniu w stronę Złotorii ok. 220 m. skręcamy w lewo (na wschód) w ul. Rzemieślniczą i dojeżdżamy po 330 m. do skrzyżowania z nieutwardzoną drogą po lewej stronie. W jej głębi mamy niewielki lasek, zaś przy skrzyżowaniu po lewej stronie teren przedsiębiorstwa budowlanego. Tu znajdował się kirkut.
Podstawowe informacje
| Data założenia | XIX w. |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Lubicz Górny, przedtem Kikół |
| Synagoga | Lubicz Górny (bet hamidrasz?) |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,30 ha (Geoportal) |
| Nr działki | 349 (prawdopodobnie kawałek 348, wschodnia część i kawałek 340, południowa część) |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ I |
| Data zamknięcia , likwidacji | 1939, 1939 |
Roślinność
| Drzewa | - |
| Krzewy | - |
| Inne | - |
Brak drzewostanu, a co za tym idzie alei oraz informacji o pierwotnym rozplanowaniu cmentarza.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono. Cmentarz zlikwidowany.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na zniszczenie cmentarza przez hitlerowców w 1939 r. i stworzenie na jego terenie podobno firmy budowlanej w okresie powojennym. Część cmentarza zajęta jest przez budownictwo jednorodzinne.
Osadnictwo żydowskie w Lubiczu Górnym.
Historia
Początki istnienia społeczności żydowskiej w Lubiczu sięga początków II połowy XVIII w. Pierwotnie kahał istniał w Kikole od 1765 r. Przeniesiono jego siedzibę w I połowie XIX w. W 1921 r. Żydzi stanowili ok. 42% mieszkańców Lubicza, a pod koniec lat 30. spadła do ok. 38%. Najwięcej płatników składki do gminy żydowskiej (72%) czerpało dochody z handlu.
Według stanu na 1938 r. w skład majątku gminy wchodziły: świątynia (nie do końca wiadomo, czy był to dom modlitwy, czy synagoga w budowie), łaźnia, rzeźnia, przytułek i/lub dom noclegowy oraz cmentarz. Nie wypisano elementów infrastruktury gminy w Kikole. Żydzi posiadali także własną bibliotekę (od 1922 r.) oraz kasę zapomogowo-pożyczkową. Dużym poparciem w okresie międzywojennym cieszył się ruch syjonistyczny mający swoje tradycje w Lubiczu już od 1900 r. W końcu lat 30. podobnie jak w wielu miejscach na ziemi dobrzyńskiej odnotowano zajścia antyżydowskie. W Lubiczu (1938 r.) skończyło się jedynie na agitacji przeciw wspieraniu handlu żydowskiego.
Tuż po wybuchu II wojny światowej część Żydów z Lubicza wysiedlono do Lipna, a część do Włocławka. Następnie w 1940 r. do getta w Warszawie gdzie nastąpiła ich zagłada. W archiwum Ringenbluma znalazła się pojedyncza anonimowa relacja z Lubicza. Na przełomie września i października 1939 r. schwytano 12 Żydów i wyprowadzono za miasto. Następnie ustawiono przed nimi karabin maszynowy i nakazano kopać dół. Jeden z żołnierzy niemieckich oświadczył, że zostaną w nim pogrzebani. Po wykopaniu dołu, obsługa karabinu maszynowego dopytywała "czy już można strzelać?". Ostatecznie oświadczono Żydom, że w dole będą zakopane 2 końskie trupy… Cmentarz został zniszczony przez hitlerowców. Nie wiadomo, czy macewy posłużyły jako materiał budowlany.
Ludzie
Rabini: Klepfisz, Juda Tunkielman
Izrael Hernes (właściciel młyna i majątku), Icek Kowalski (tartak parowy), Aleksander Prużalski (lekarz), Binem Smurzyk (właściciel olejarni),
Bibliografia:
- 2978 Gramtschen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944.
- Archiwum Ringenbluma. Dzień po dniu Zagłady, Warszawa: Ośrodek Karta - ŻIH, 2011, s. 25.
- Cmentarz żydowski w Lubiczu Górnym na stronie Kirkuty.xip.pl, http://www.kirkuty.xip.pl/lubicz.htm [dostęp: 10.07.2014]
- Cmentarz żydowski w Lubiczu Górnym na stronie FODZ, http://fodz.pl/?d=10&id=548&l=pl [dostęp: 10.07.2014]
- "Die Welt" z 30 listopada 1900 r., nr 48, s. 13
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", 2010, s. 137-140.
- T. Kawski, Inwentarze gmin żydowskich z Pomorza i Wielkopolski wschodniej w okresie międzywojennym (1918/20-1939), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2006, nr 1, dok. 25, s. 87;
- T. Kawski, Ludność żydowska na Kujawach wschodnich w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na Kujawach wschodnich i ziemi dobrzyńskiej pod red. M. Krajewskiego. Włocławek: Lega, 2001, s. 64.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 58.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 401 (patrz Lubicz Polski)
- Żydowski Lubicz na portalu Wirtualny Sztetl: http://www.sztetl.org.pl/pl/city/lubicz/ [dostęp: 10.07.2014]