Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w południowej części miasta, na terenie zalesionym przy szczycie skarpy nad Jeziorem Małym. Z centrum udajemy się ku ulicy Rybackiej i po przejechaniu niecałych 300 metrów należy zjechać w leśną ścieżkę. Po dalszych około 80 metrach od ścieżki leśnej odchodzi skręt w prawo w dół ku Alei Spacerowej. Mniej więcej w tym miejscu znajduje się wschodnia granica cmentarza.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II ćw. XIX w. (istniał na pewno w 1852) |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Skępe |
| Synagoga | Skępe |
| Status | prawie wszystkie nagrobki zostały zlikwidowane |
| Powierzchnia | ? |
| Nr działki | nie wydzielono, na terenie działki nr 797/4, obręb nr 8, Skępe-miasto |
| Kształt | ? |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | likwidacja reliktów nagrobków |
| Stan zachowania | Likwidacja bez zmiany funkcji - Typ Ib |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia , likwidacji nagrobków | ?, 1939?, 1940? |
| Ewidencja zabytków | WEZ, WUOZ Toruń, delegatura we Włocławku |
| Stan prawny | własność Miasta i Gminy Skępe, LsV |
Z uwagi na rozbieżność kształtu cmentarza na dostępnych nam mapach (na niemieckiej kwadrat, na rosyjskiej prostokąt, na polskiej kwadrat) oraz niezaznaczenie go na współczesnych mapach nie sposób przyjąć jaki rzeczywiście miał kształt i powierzchnię.
Roślinność
| Drzewa | sosna, dąb |
| Krzewy | podrost dębu |
| Inne | ? |
Brak danych o alei i rozplanowaniu wewnętrznym cmentarza z powodu zatarcia.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 1 | I poł. XX w. | cegła, tynk | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 7 | I poł XX w. | cegła, beton | 2 zagłębienia w ziemi i 5 elementów mogących być fundamentami od pomników nagrobnych |
| RAZEM | 8 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Według interpretacji znalezionej na na stronie cmentarze-zydowskie.pl istniejąca niska obmurówka ma być pozostałością po ohelu. Bliższe oględziny wykazały, że pokrywający cegły tynk znajduje się także na górnej powierzchni tej konstrukcji. Wyklucza to, by był to murowany budynek z zadaszeniem, jakim jest ohel - żydowski odpowiednik kaplicy grobowej lub mauzoleum, w której chowano cadyków lub rabinów wraz z ich męskimi potomkami. Występujący w składzie majątku gminy "domek" przy wyszczególnieniu cmentarza mógłby być w istocie domkiem stróża bądź grabarza albo miejscem przechowywania niezbędnych sprzętów potrzebnych do pochówku i rytuału pogrzebowego. Takie pomieszczenie widoczne jest na mapie jako przylegające do cmentarza. Niewykluczone, że to właśnie tam znajdowało się wejście.
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych. Nie znamy żadnych przekazów potwierdzających pochówki lokalnych rabinów. Wiadomo, że przedostatni rabin Jechitel Zontag zmarł w Skępem.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2020
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
Działania porządkowo-remontowe, upamiętnienia
Działania na pomnikach niemożliwe z powodu likwidacji nagrobków przez Niemców (podobno w 1940 roku). Kształt cmentarza i jego wewnętrzny porządek zostały zatarte. Działka katastralna niewyodrębniona. Nigdy nie został upamiętniony.
W styczniu 2020 roku Grupa Historyczno-Poszukiwawcza uporządkowała teren ze śmieci.
Osadnictwo żydowskie w Skępem
Historia
Najstarsze informacje o osadnictwie żydowskim w Skępem pochodzą z 1793 roku. Wówczas odnotowano 6 żydowskich mieszkańców miasta. Natomiast najstarsze informacje o istnieniu kahału datowane są na 1852 rok. Wówczas w Skępem istniała już bóżnica, mykwa i cmentarz. Ilość Żydów osiedlonych w Skępem rosła aż do lat 30. XX w. Jednak procentowo największy odsetek wśród mieszkańców miasta stanowili tuż przed rozpoczęciem I wojny światowej. W skład majątku nieruchomego gminy żydowskiej przeznaczonego do wykonywania kultu religijnego w 1939 roku wchodziły: synagoga, mykwa, cmentarz z domkiem i rzeźnia do uboju rytualnego. Tradycyjnie dla społeczności małomiasteczkowej najbogatszymi członkami gminy żydowskiej byli kupcy. W przypadku Skępego także właściciele ziemscy z Huty.
Koniec istnienia gminy żydowskiej nastąpił w ostatnim kwartale 1939 roku. W połowie grudnia tych, którzy nie uciekli lub nie zostali zamordowani na miejscu przez Niemców, transportowano do Warszawy.
Ludzie
Lista płatników składek w 1939 r. na podstawie T. Kawski, Gminy żydowskie…, 2012, s. 412-413 - LINK.
Znani rabini: Abraham Naftali Herc, Berisz Blumberg, Bencjon Blumberg, Jechitel Halewi Zontag (zm. 1932 lub 1933), Josef Gelerntner
Bibliografia:
- 3729D Skempe, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- Cmentarz żydowski w Skępem na stronie Cmentarze Żydowskie: http://cmentarze-zydowskie.pl/skepe.htm
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", s. 208-209.
- T. Kawski, Inwentarze gmin żydowskich z Pomorza i Wielkopolski wschodniej w okresie międzywojenny (1918/20-1939), "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 2006, nr 1, s. 87.
- Żydowskie Skępe na portalu Wirtualny Sztetl: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/303-skepe
