Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był dokładnie tam gdzie budynek mieszkalny przy ul. Toruńskiej 46.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1867 |
| Wyznanie | żydowski |
| Kahał | Bydgoszcz (1932-1939), Solec Kujawski (1834-1932), Fordon (przed 1834) |
| Synagoga | Solec Kujawski |
| Status | nieistniejący |
| Powierzchnia | 0,35? ha |
| Nr działki | 676/1 i część676/10 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY I NIEUPAMIĘTNIONY, Typ Ia |
| Data zamknięcia, likwidacji | prawdopodobnie II wojna światowa |
Roślinność
| Drzewa | sosna, … |
| Krzewy | - |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza nieznany z powodu braku nagrobków. Brak informacji o istnieniu alei. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | cmentarz posiadał parkan |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Muzeum Solca im. Księcia Przemysła w Solcu Kujawskim, 2015; (tłum. Bartłomiej Grysa)
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Na terenie dawnego cmentarza mamy wybudowany budynek wielorodzinny oraz nieużytki. W posiadaniu soleckiego Muzeum im Księcia Przemysła są fragmenty 3 macew z obustronnymi napisami pokazane powyżej. Tak naprawdę nie wiadomo, czy cmentarz zniszczono już na początku wojny (Niemcy), czy może macewy zostały zagospodarowane po wojnie.
Żydzi w Solcu Kujawskim
Historia
Według danych z 1772 pruskiej Deputacji Kamery Wojenno-Domenalnej w Bydgoszczy społeczność żydowska w Solcu Kujawskim liczyła 8 osób. Jednak wprowadzenie na tym terenie Statutu Generalnego dla Żydów z 1750 wywołało szereg komplikacji. Przede wszystkim pozbawiło ich licznych przywilejów i podzieliło społeczność żydowską na 4 klasy. Skutkiem były liczne migracje. A zatem błędnym jest stwierdzenie u Heppnera, że przed 1788 Żydów w Solcu nie było, podobnie jak błędem jest stwierdzenie, że przed 1802 nie było osiadłych Żydów w Solcu Kujawskim w świetle materiałów archiwalnych jak uważa B. Janiszewska-Mincer. Chyba, że obaj autorzy biorą pod uwagę wyłącznie czas po włączeniu Solca Kujawskiego w obszar pruskiego Obwodu Nadnoteckiego. Nawet jeśli na moment zniknęli gdyż nie spełniali nałożonych kryteriów to z pewnością byli już w 1812. Nigdy nie była to społeczność liczna ani majętna zważywszy, że w 1829 gmina żydowska w Inowrocławiu organizowała dla soleckich braci w wierze zapomogi. Największy odsetek wśród społeczności miasteczka osiągnęli w 1849 - 14%. Potem następuje tendencja spadkowa, w którą wpisały się migracje do większych miast oraz do Ameryki Północnej. Spis naturalizowanych Żydów z 1834 podaje 4 nazwiska, ale zapisane we własnej gminie. To oznacza, że gmina żydowska uniezależniła się co najmniej w 1834 jeśli nie wcześniej. Przedtem Żydzi podlegali pod kongregację w Fordonie i tam też byli chowani. Od 1823 bezskutecznie starali się o własny cmentarz. Udało się to wreszcie w 1867. Pierwsza synagoga powstała w 1848, a kolejna (zapewne na miejscu starej) w 1893. Jak w całym zaborze pruskim Żydzi związani byli z niemieckim obszarem kulturowym i posyłali dzieci do szkoły powszechnej. Oprócz cmentarza (o wymiarach 0,38 ha) i synagogi gmina dysponowała także jednym domem mieszkalnym, niewielkim ogrodem i ziemią na powiększenie cmentarza.
Dwóch Żydów z Solca brało udział w wojnie prusko-francuskiej w 1871 roku. Bodajże najbogatszy członek gminy M. Friedlander zasiadał w radzie miasta. Od ok. 1902 działało stowarzyszenie pogrzebowe i chorych.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę znaczna ilość Żydów wyjechała do Niemiec. Pierwszy spis powszechny zanotował ich 33 na ponad 3300 mieszkańców Solca Kujawskiego. Wkrótce w 1924 było ich już tylko 10. To uniemożliwiało normalne funkcjonowanie gminy, nie zapewniało płynności finansowej ani też nie można było wybierać nowych władz. Doszło do tego, że w 1930 roku tylko 2 członków gminy miało prawa wyborcze. W dwudziestoleciu międzywojennym nie istniały już żadne stowarzyszenia. Rzezaka czy kantora zapraszano z Bydgoszczy, pod którą gmina żydowska zaczęła podlegać od 1932 tracąc tym samym niezależność. Majątek przekazano rok później. W latach 30. XX w. w mieście zaczęli się osiedlać Żydzi napływowi z ziem polskich, jednak nie wpłynęło to zbytnio na ich ilość. W 1938 zanotowano ich 21 osób. Większość z nich uciekła w ostatnich dniach przed wybuchem II wojny światowej. W chwili jej wybuchu Solec liczył 2 Żydów. Bruno Kruger został zamordowany przez miejscowy Selbschutz natomiast wojnę przeżyła jego żona Olga z domu Schomburg, która mieszkała w mieście jeszcze kilka lat po 1945.
Ludzie
Lista naturalizowanych Żydów w 1834: Abraham Leiser (handel zbożem), Michael Leiser Levy (gościniec), Raphael Itzig Leyser (handel tkaninami), Salomon Wasserzug (handel zbożem)
Rada gminy żydowskiej:
1899 - M. Friedlander, S. Nast, A. Blumenthal
1907 - lekarz M. Simon (przewodniczący)
1913 - S. Nast, Isidor Cohn, A. Neumann
1919 - Samuel Nast , Adolf Neumann, Leon Cohn, Siegfried Hopp
1921 - Wolf Klein
1924 - Adolf Neumann, Wolf Klein
Inne: Wolf Klein (przewodniczący stowarzyszenia pogrzebowego w 1907), J. Birnbaum (nauczyciel w 1899), Smigilski (nauczyciel w 1901)
Członkowie gminy w 1932:
Masza Bromberg, Hendla Dauman, Jakub Dauman (pomocnik handlowy), Noach Dauman (pomocnik handlowy), Zofia Dauman (pomocnik handlowy), Józef Ennowicz (księgowy), Perla Ennowicz, Sara Ennowicz, Aron Grycendler (komiwojażer), Henryk Grycendler, Ludwik Grycendler, Roman Grycendler, Sara Grycendler, Mojżesz Kossowski (prokurent), Brunon Kruger (emeryt), Mojżesz Rozental (nadprokurent), Feliks Żelwer, Sara Żelwer (handlarka)
Bibliografia:
- 2975 Schulitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1910.
- B. Breslauer, Die Abwanderung der Juden aus der Provinz Posen, Berlin: Berthold Levy, 1909, tabela A.
- A. Heppner, I. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der juedischen Gemeinden in der Posener Landen, Koschmin-Bromberg, 1904, s. 964-965.
- B. Janiszewska-Mincer, Solec Kujawski. Dzieje miasta i okolic do 1806 roku, 2001.
- B. Janiszewska-Mincer, Solec Kujawski. Dzieje miasta i okolic w latach 1806-1920, 2014.
- T. Kawski, Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń: Wydawnictwo Naukowe "Grado", 2010, s. 210-211, 413-414.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 3.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XI, s. 47.
- Verzeichniss sämmtlicher naturalisierten Israeliten in Grossherzogentum Posen, Bromberg: I. Hirschberg, 1836, s. 108.
- Zarys historii społeczności żydowskiej Solca Kujawskiego na stronie Aus der Geschichte der jüdischen Gemeinden in deutschen Sprachraum, http://www.jüdische-gemeinden.de/index.php/gemeinden/s-t/2250-schulitz-weichsel-posen
- Żydzi w Fordonie. Dzieje, kultura, zabytki, zbiór studiów pod red. Tomasza Kawskiego, 2008, s. 28.
- Żydzi w Solcu Kujawskim na portalu Wirtualny Sztetl, http://www.sztetl.org.pl/pl/city/solec-kujawski/