Cmentarz żydowski - Witunia

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

RzivlYZkm5TmwiBtKxnU0cRmca8zgDQPtz1cYxKxgFwcs_4pimRnGJRVF1L7eU9PbaoK0GwX-dNFLt2uWRU=w320

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz położony przy drodze wojewódzkiej nr 189. Jedziemy z Więcborka w kierunku Złotowa. Po przejechaniu pod wiaduktem kolejowym zaczyna się Witunia. Ok. 500 metrów za wiaduktem mamy po lewej stronie nieużytek z widocznym dzikim parkingiem na poboczu, a naprzeciw firmę budowlaną. Tu jest cmentarz żydowski. Od północy sąsiaduje z szosą, z pozostałych stron z gruntami uprawnymi i nieużytkami.

Podstawowe informacje
Data założenia I poł. XIX w.
Wyznanie żydowski
Kahał / Korporacja Sępólno Krajeńskie (od 1932), Więcbork (1811-1932), Złotów (przed 1811)
Synagoga Więcbork (1811)
Status zlikwidowane nagrobki
Powierzchnia ~0,28 ha
Nr działki 546, i prawie całe 545 i 547
Kształt pięciobok nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek -
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia przeznaczenie terenu pod budownictwo
Stan zachowania ZLIKWIDOWANY I UPAMIĘTNIONY, Typ II
Data zamknięcia, likwidacji 1939?, 1940?
Roślinność
Drzewa dąb, jesion, …
Krzewy
Inne trawa

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ dawnego cmentarza nieznany ze względu na likwidację nagrobków.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 XXI w. metal tabliczka informacyjna

Według opracowania z połowy lat 90. XX wieku widoczne wówczas były resztki bramy wejściowej i ogrodzenia, a także ślady po macewach.

Inskrypcje

Nie znaleziono z powodu likwidacji nagrobków.


Galeria zdjęć

fot. Sławomir Sikorski, 2015, 2017

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5

Renowacja

Niemożliwa ze względu na likwidacje nagrobków. Na cmentarzu znajduje się tabliczka informacyjna.


Osadnictwo żydowskie w Więcborku.

Historia

Najstarsze informacje dotyczące istnienia Żydów w Więcborku sięgają 1584 roku. Rozwojowi mieszkańców wyznania mojżeszowego sprzyjali właściciele miasta. Podlegali oni pod kahał w Złotowie. Podobno do potopu więcborscy Żydzi zdążyli się usamodzielnić i posiadali własną synagogę oraz cmentarz. Potop i późniejsze wojny spowodowała opuszczenie miasta. Następne dane o obecności Żydów mamy z 1767. Zostali oni zmuszeni jako migranci do opuszczenia miasta przez władze pruskie. Dopiero dekret emancypacyjny wydany w 1812 roku w Prusach znacznie polepszył los Żydów, co spowodowało ich napływ do miasta. Wybudowano wówczas synagogę (1841) i założono cmentarz. Nie wiadomo, czy został zlokalizowany w tym samym miejscu co w okresie staropolskim. Statut gminy został wydany dopiero w 1859. Największy odsetek populacji Więcborka stanowili w latach 60. XIX wieku - 19%. Potem nastąpił nieuchronny odpływ do większych ośrodków lub za granicę. Jeszcze w 1885 Żydzi mieszkali także w Wituni (12 osób) gdzie zlokalizowany jest cmentarz żydowski (na starych mapach jest to sam kraniec Więcborka, którego granica współczesna pokrywa się z linią kolejową). Do lat 80. XIX wieku gmina posiadała własnego rabina, potem korzystała z usług rabina sępoleńskiego. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Więcborku żyło 157 Żydów, co stanowiło niecałe 5% populacji miasta. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę było ich 64 (2,5%). Ich odpływi towarzyszyło przybycie Żydów z dawnej Kongresówki i Galicji. W 1936 stanowili większość (25 na 44). Nie zmieniło to faktu, że gmina nie była w stanie posiadać zarządu. Po zmianach administracyjnych z 1932 gmina została wchłonięta przez gminę w Sępólnie Krajeńskim. W późnych latach 30. XX wieku dochodziło do ekscesów antyżydowskich, które nie ominęły Więcborka. Tuż po wybuchu wojny resztkę żydowskich mieszkańców Niemcy aresztowali i zamordowali.

Ludzie

Niestety w dostępnym spisie naturalizowanych Żydów wydanym w 1828 nie uwzględniono mieszkańców Więcborka.

David Bischofswerder - najbardziej znany przemysłowiec żydowski rodem z Więcborka.


Bibliografia:

  1. 2670 Vandsburg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874. comp.jpg
  2. M. Aschkewitz, Zur Geschichte der Juden in Westpreussen, 1967, s. 26, 106, 121, 186,
  3. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 165, 171. comp.jpg
  4. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 18, 22. comp.jpg
  5. I. Geppert, Dzieje ziemi nakielskiej aż do pierwszego rozbioru Polski, [w:] Krajna i Nakło. Studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum im. Bolesława Krzywoustego w Nakle, 1926, s. 106, 107, 108. comp.jpg
  6. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 255. comp.jpg
  7. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 42. comp.jpg
  8. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VIII, s. 37. comp.jpg
  9. Żydzi w Więcborku na portalu Wirtualny Sztetl, http://www.sztetl.org.pl/pl/article/wiecbork/5,historia/?action=view&page=1
  10. Żydzi w Więcborku na stronie Judische-Gemeinden, http://www.jüdische-gemeinden.de/index.php/gemeinden/u-z/2186-vandsburg-westpreussen

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License